Stanisław Adamski
Stanisław Adamski (1875-1967) - działacz społeczny i polityczny, komisarz NRL, biskup. Urodził się 12 kwietnia 1875 r. w Zielonej Górze (k. Obrzycka), w rodzinie dróżnika Piotra i Józefy z Wasilewskich. Szkołę elementarną ukończył w Obrzycku. Do gimnazjum uczęszczał we Wronkach, Poznaniu i Międzyrzeczu. W 1896 r. wstąpił do seminarium duchownego w Poznaniu. Po uzyskaniu święceń kapłańskich (1899), został wikariuszem przy katedrze gnieźnieńskiej. Działał w Towarzystwie Katolickich Robotników Polskich, Towarzystwie Młodych Przemysłowców, spółdzielczości i in. W 1904 r. został mianowany kanonikiem w Poznaniu. W latach 1904-1910 był sekretarzem generalnym Diecezjalnego Związku Towarzystw Katolickich Robotników Polskich. Redagował organ związku "Robotnik". Pracował w Towarzystwach: Czytelni Ludowych oraz Pomocy Naukowej im. K. Marcinkowskiego. W latach 1906-1910 był wicedyrektorem, potem dyrektorem (1911-1923), a następnie prezesem rady nadzorczej Drukani i Księgarni św. Wojciecha (1923-1930). Przez kilka lat redagował pismo "Ruch Chrześcijańsko-Społeczny". W 1906 r. wybrano go członkiem zarządu Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych. Redagował pismo "Poradnik dla Spółek". W 1911 r. działał jako patron (prezes) Związku Spółek Zarobkowych, a od 1910 r. był kustoszem kolegiaty św. Marii Magdaleny.
Uchodził za czołowego przywódcę ludności polskiej w państwie pruskim. Był rzecznikiem solidaryzmu narodowego. Zwalczał ruch socjalistyczny. Stał na gruncie idei narodowego katolicyzmu. Był animatorem i organizatorem wielu poczynań narodowych, ale nie nastawiał się na powstanie zbrojne. Sądził, ze wyzwolenie narodowe przyniesie klęska wojenna Prus i zwycięstwo Ententy. W 1916 r. wszedł w skład tajnego Międzypartyjnego Komitetu Obywatelskiego i po jego przekształceniu w Centralny Komitet Obywatelski, latem 1918 r., stanął na czele jego Komitetu Wykonawczego. W listopadzie 1918 r. powołany został do 3-osobowego Komisariatu NRL. Wraz z W. Korfantym i A. Poszwińskim kierował pracą nad tworzeniem rad ludowych i Straży Obywatelskiej. Pertraktował z Niemcami, reprezentując społeczeństwo polskie. Z Poszwińskim przygotował i przeprowadził w Poznaniu obrady tzw. Sejmu Dzielnicowego (3-5 XII 1918). Przedstawił wówczas koncepcję oderwania ziem polskich od Prus, bez uciekania się do walki zbrojnej. Był rzecznikiem oderwania od Prus i połączenia z resztą ziem polskich nie tylko Wielkopolski, ale również Pomorza, Śląska, Warmii i Mazur. Sejm Dzielnicowy powołał go w skład 6-osobowego Komisariatu NRL. Zajmował się w nim sprawami organizacyjnymi i ogólnopolitycznymi. Obawiał się, że siły polskie są zbyt słabe, aby samodzielnie pokonać Niemcy oraz że wybuch powstania w Poznaniu może pokrzyżować działalność polską na Pomorzu i Śląsku.
Na początku powstania dążył do wygaszenia konfliktu w drodze bezpośrednich rokowań. Stał na stanowisku autonomii dla ziem polskich, które było krytykowane przez rzeczników walki zbrojnej i członków NRL. Negocjatorzy niemieccy nie przejawiali natomiast chęci do kompromisu. W tej sytuacji NRL podjęła decyzję (3 I 1919) o oficjalnym uznaniu czynu powstańczego, a jej Komisariat ogłosił Dekret (8 I 1919) o przejęciu władzy na terenach objętych powstaniem. Powołano administrację polską, spolszczono szkolnictwo, utworzono samodzielną armię. Adamski popierał ideę założenia Wszechnicy Piastowskiej (uniwersytetu) w Poznaniu. Powołano go na prof. honorowego spółdzielczości UP. Po zakończeniu walk podjął rokowania z politykami polskimi w Warszawie na temat zasad i warunków połączenia Wielkopolski z resztą kraju. Przeprowadzono na tym terenie wybory uzupełniające do Sejmu Ustawodawczego (1 VI 1919). Został posłem z listy Narodowego Stronnictwa Robotników (NSR). Był jednym z głównych autorów ustawy (1 VIII 1919) o tymczasowym zarządzie b. dzielnicy pruskiej.
Powołanie do życia Ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej zamykało okres samodzielności i stworzyło podstawy do likwidacji Komisariatu NRL, który uległ formalnej likwidacji 12 VIII 1919 r. Adamski kontynuował działalność społeczną i polityczną; wystąpił z Klubu NSR i należał do ścisłego grona współzałożycieli Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, uchodził za czołowego ideologa Chadecji w Polsce. W latach 1922-1927 był senatorem. Nadal działał w Towarzystwie Czytelni Ludowych i Związku Spółek Zarobkowych. W 1927 r. wycofał się z działalności politycznej. W 1930 r. został dyrektorem Naczelnego Instytutu Akcji Katolickiej. We wrześniu 1930 r. powołano go na biskupa ordynariusza w Katowicach, które to obowiązki pełnił do śmierci. Zmarł w Katowicach 12 listopada 1967 r. Był autorem wielu publikacji o charakterze ekonomicznym, spółdzielczym i politycznym.
