Zamek królewski (Góra Przemysła 1)
Budowę rezydencji rozpoczął w poł. XIII w.książę wielkopolski Przemysł I. Powstały wówczas prawdopodobnie murowana wieża mieszkalna i zabudowania gospodarcze otoczone drewnianym częstokołem. Później siedziba książęca znalazła się wewnątrz średniowiecznych murów miejskich; mur oddzielał ją również od miasta. Około 1290 r.książę Przemysł II zapoczątkował rozbudowę rezydencji, która - w zamyśle twórcy - miała stać się w niedalekiej przyszłości zamkiem królewskim. Tragiczna śmierć króla w 1296 r. nie przerwała budowy.
Zamek wykończono w 1 poł. XIV w., zapewne za panowania Kazimierza Wielkiego. Była to w owym czasie największa budowla świecka w kraju. Obok wieży mieszkalnej stanął olbrzymi budynek o wymiarach 63x17,5 m i przynajmniej 9 m wysokości. Od strony południowej przylegała doń wysoka wieża obronna. Od czasów Władysława Łokietka zamek był rezydencją starostów generalnych Wielkopolski. Gotycka budowla spłonęła w czasie pożaru miasta w 1536 r. Odbudował ją w formach renesansowych starosta Andrzej Górka. Kolejne zniszczenia przyniósł "potop" szwedzki i wojna północna.
W 1716 r. po raz pierwszy w swej historii zamek został zdobyty szturmem. Zrujnowane gmachy zostały częściowo odbudowane w 1721 r., jednak od tego czasu zamek wyraźnie chylił się już ku ruinie.
W 1783 r. ostatni starosta generalny Wielkopolski, a zarazem przewodniczący poznańskiej Komisji Dobrego Porządku,Kazimierz Raczyński wzniósł na fundamentach południowej części dawnego zamku - wykorzystując częściowo jego mury - budynekarchiwum. Jego projekt wykonał Antoni Höhne. Później dobudowano doń oficynę.
Po II rozbiorze Polski w gmachu tym mieściła się pruska Rejencja, później sąd apelacyjny, a od 1885 r. - archiwum państwowe. W 1945 r. zabudowa Góry Przemysła została poważnie zniszczona. W czasie odbudowy przeprowadzonej w l. 1959-64 podniesiono z ruin tylko gmach wzniesiony przez K. Raczyńskiego. Obecnie mieści się w nim Muzeum Sztuk Użytkowych.
Zamek często gościł koronowane głowy. Chętnie zatrzymywali się w nim Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło i Kazimierz Jagiellończyk. Prawie rok mieszkał tu Jan Olbracht, który w 1493 r. na zamku poznańskim przyjął hołd wielkiego mistrza krzyżackiego Hansa von Tiffen.
Odbyły się w nim dwa królewskie wesela: w 1300 r. Wacława II i córki Przemysła II Ryksy oraz w 1314 r. Kazimierza Wielkiego z księżniczką heską Adelajdą. Podczas wielomiesięcznego pobytu Zygmunta Starego w 1513 r. jego żona, królowa Barbara Zapolya, urodziła tu córkę Jadwigę. Ciekawostką jest, że w l. 1398-1400 burgrabią zamkowym był Przecław Słota - autor Wiersza o chlebowym stole (znanego bardziej jako Wiersz o zachowaniu się przy stole), najstarszego wiersza świeckiego napisanego w języku polskim.
Osiemnastowieczny gmach, o skromnych cechach klasycystycznych, kryty jest wysokim czterospadowym dachem mansardowym. W piwnicach i na parterze zachowały się pomieszczenia o sklepieniach kolebkowych z lunetami, pochodzące ze średniowiecznej budowli. W północno - zachodniej zewnętrznej ścianie znajduje się fragment muru miejskiego z końca XIII w. (dobrze widoczny od strony pl. Wielkopolskiego).
Obok wejścia do budynku wmurowano w 1783 r.tablicę upamiętniającą odbudowę gmachu przez K. Raczyńskiego; dwie nowe tablice przypominają siedemsetlecie koronacji Przemysła II (1996 r.) i pięćsetlecie hołdu wielkiego mistrz krzyżackiego (1993 r.).
Tekst za: "Poznań od A do Z" pod redakcją Włodzimierza Łęckiego i Piotra Maluśkiewicza, Wydawnictwo Kurpisz S. A., Poznań 1998