Poznan.pl, oficjalna strona Miasta Poznania

W tradycji wielkopolskiej dzień poprzedzający Boże Narodzenie nazywa się Wigilią lub Gwiazdką. Określenie wigilia (od łacińskiego vigiliae oznaczającego czuwanie nocne; w tradycji rzymskokatolickiej zaś, wieczorną mszę lub określenie dnia poprzedzającego ważne święta) tylko w Polsce nabrała szerszego znaczenia określającego szczególny dzień oraz wieczerzę spożywaną w wigilię Bożego Narodzenia. Jednak bardziej popularna jest nazwa Gwiazdka. Tradycyjną porą zasiadania do wigilijnego  stołu  jest moment pojawienia się pierwszej gwiazdki na niebie.

Jednym z ważniejszych momentów kolacji wigilijnej jest dzielenie się opłatkiem życząc sobie pomyślności w nowym roku. Nazwa opłatek pochodzi od łacińskiego oblatum co oznacza "dar ofiarny". Wyrabiany jest z ciasta z mąki pszennej i wody, wlewanego do formy z wyrytymi przedstawieniami bożonarodzeniowymi. Białym opłatkiem dzielą się ludzie, natomiast czerwone dodaje się do resztek potraw wigilijnych, którymi karmi się zwierzęta.
Współcześnie dania spożywane podczas tej kolacji  nie odbiegają zasadniczo od tych,  które znajdowały się na stołach 50 czy 80 lat temu. Podstawą są potrawy będące od pokoleń na rodzinnych stołach poszerzane są o takie, które rozpropagowane zostały w mediach i stanowią swego rodzaju ciekawostkę. W wielu wielkopolskich domach potrawy na stole wigilijnym wyglądają następująco:

• zupa owocowa z suszonych jabłek i śliwek, zagęszczaną śmietaną - podawano ją z drobnymi kluseczkami pszennymi
• kluski (większe ) z utartym makiem,  dosładzane cukrem- " makiełki"
• śledzie w śmietanie z ugotowanymi ziemniakami
• śledzie opiekane w oleju
• kapusta z grochem (fasola Jaś): ugotowaną kapustę łączono z ugotowaną fasolą utartą na "miazgę"
• karp pieczony
• grzyby suszone  uprażone na maśle
• kompot z suszonych śliwek
• pierniki
• makowiec

Do tego tradycyjnego zestawu, pod wpływem zachodzących zmian: mediów, migracji, małżeństw, dołączają rzadko spotykane  wcześniej barszcz z uszkami, zupa grzybowa z łazankami, kutia, pierogi...

Po wigilijnej kolacji domy odwiedza gwiazdor. Jest to postać odziana w kożuch wywrócony włosiem na wierzch, przepasany sznurem lub pasem, w czapce na głowie i masce na twarzy. W ręku trzyma rózgę i dzwonek a na plecach ma zarzucony worek z prezentami. Zdarza się w niektórych wsiach, że chodzą po kilku.  Czasami towarzyszy mu gwiadka - ubrana na biało, z dzwonkiem w ręku w czym wyręcza gwiazdora. Dzwonkiem tym zawiadamia domowników o swoim przyjściu. Dzieciom rozdaje prezenty: grzecznym i niegrzecznym, z przykazaniem, by w następnym roku się poprawiły. Niestety, tak ubrane postacie widać coraz rzadziej, głównie na wsiach. Zastępuje go coraz częściej globalny św. Mikołaj.
Witold Przewoźny, Wielkopolskie zwyczaje i obrzędy doroczne. Zima, Poznań 2011

Makowiec

Poprzedniego dnia mak wypłukać, osączyć i sparzyć wrzącą wodą. Nazajutrz odcedzić i przepuścić trzykrotnie przez maszynkę do mięsa. Wymieszać z cukrem i podgrzewać, stale mieszając. Gdy cukier się rozpuści, ostudzić, po czym doprawić dodatkiem smażonej w cukrze skórki pomarańczowej, cukru waniliowego lub wanilii i ewentualnie połączyć z umytymi rodzynkami.

Mąkę przesiać. Drożdże rozprowadzić z mlekiem, dodać łyżkę cukru i tyle mąki, żeby powstało ciasto o konsystencji gęstej śmietany. Pozostawić do wyrośnięcia. Gdy rozczyn podwoi swą objętość, dodać resztę maki, żółtka, cukier, zapach waniliowy i szczyptę soli, wyrobić drewnianą łyżką lub ręką. Pod koniec wyrabiania dodać stopione letnie masło z oliwą. Ciasto powinno odchodzić od łyżki czy ręki. Wyrobione ciasto przykryć, pozostawić do wyrośnięcia. Ciasto na strucle nie może być zbyt rzadkie, powinno mieć taką konsystencję, aby je było można bez trudu rozwałkować. Z wyrośniętego ciasta wałkować owalne placki, smarować makiem, założyć brzegi, zwinąć ciasto w wąski, długi rulon. Przekładać ostrożnie do długich, wąskich, podłużnych foremek, wyłożonych folią aluminiową lub pergaminem posmarowanym masłem. Uformowane strucle pozostawić w cieple. Gdy wyrosną, piec, wstawiając do piekarnika o temperaturze około 160 st. Celsjusza. Upieczone strucle pozostawić w foremkach do wystygnięcia. Można je polukrować białym lukrem lub posypać przez sitko cukrem pudrem.

Składniki

• 50 dag mąki
• 5 dag drożdży
• 10 dag cukru
• mleko
• 15 dag masła lub
• 8 dag masła i 8 dag oleju sojowego czy słonecznikowego
• 5 żółtek
• 3 paczki cukru waniliowego
• szczypta soli
• 0,5 kg maku
• 0,5 kg cukru
• skórka pomarańczowa ewentualnie rodzynki

Przepis pochodzi z książki "Potrawy wigilijne" Zofii Zawistowskiej.

Zupa grzybowa z leśnych grzybów

Grzyby dokładnie oczyszczamy z piasku. Duże kroimy na kawałki. Cebulę kroimy na plasterki. Marchewki i pietruszkę kroimy na drobno. Por kroimy na plasterki. Na patelni rozgrzewamy olej. Smażymy marchewkę, pietruszkę i pora - 3 min. Zalewamy bulionem. Dodajemy ziele angielskie, pieprz i liść laurowy. Gotujemy na średnim ogniu - 15 min. Na pozostałej ilości oleju smażymy cebulę - 4 min. Kiedy będzie miękka, dodajemy grzyby i smażymy często mieszając na średnim ogniu przez 6-8 min. aż powstały z nich płyn całkiem odparuje. Doprawiamy. Smażymy jeszcze kilka chwil. Przekładamy je do garnka i gotujemy 10 min. Śmietanę mieszamy ze śmietanką. Dodajemy mąkę, mieszamy, dodajemy kilka łyżeczek gorącej zupy. Wlewamy delikatnie do garnka zestawionego z ognia. Zupę ponownie doprowadzamy do wrzenia. Podajemy z listkami natki i chlebem.

Składniki:

• 3/4 kg grzybów leśnych
• 4 szklanki wywaru rosołowego (1 litr)
• 1/4 szklanki gęstej i kwaśnej śmietany min. 18%
• 1/4 szklanki słodkiej śmietanki 30%
• 2-3 średnie marchewki
• 1 spory korzeń pietruszki
• 1 duży por (tylko biała część)
• 1 cebula średniej wielkości
• można dodać 3-4 łyżki oleju
• 1 łyżeczka pszennej mąki
• 2 ziarna ziela angielskiego
• 4-5 ziaren pieprzu
• liść laurowy
• sól, świeżo zmielony czarny pieprz, garść listków natki pietruszk

Przepis pochodzi z gazetki:
Kącik kuchni spółdzielczej "Rolnik" Pobiedziska

Barszcz czerwony z uszkami

Przygotować zakwas na barszcz. Kroimy w cienkie plastry buraki, cebulę, skórkę z chleba, czosnek, ziele angielskie i liść laurowy. Zalewamy wszystko wodą i pozostawiamy na kilka dni w ciepłym miejscu.

USZKA: grzyby ugotować i posiekać, poddusić z cebulą i masłem aż do odparowania wody. Ciasto na uszka przygotować jak na pierogi. Rozwałkować ciasto i formować uszka, napełnić farszem. Ugotować w osolonej wodzie i odłożyć.

Odcedzić zakwaszony barszcz, połączyć z wywarem z włoszczyzny, dodać czosnek, sól, pieprz, odrobinę majeranku, doprawić i doprowadzić do wrzenia. Nie gotować, bo straci kolor. Na podgrzanych talerzach ułożyć wcześniej przygotowane uszka i zalać barszczem.

Składniki:

• buraki
• wywar z włoszczyzny
• skórka z chleba
• czosnek
• ziele angielskie
• grzyby suszone na farsz
• ciasto jak na pierogi
• cebula
• masło
• sól i pieprz

Przepis pochodzi z gazetki:

Kącik kuchni spółdzielczej "Rolnik" Pobiedziska

Śledzie w śmietanie

Wymoczone śledzie przekroić na pół wzdłuż grzbietu, oczyścić ze skóry i ości. Pokroić w plastry cebulę, jabłka, ogórki kiszone. Zagotować ocet z cebulą. Śledzie, ogórki i jabłka zalać przestudzoną marynatą i śmietaną. Pozostawić w chłodnym miejscu przez ok. 3 godz.

• 4 śledzie
• 2 ogórki
• 2 jabłka
• 2 cebule
• 1 szkl. gęstej śmietany
• 5 łyżek octu