Poznan.pl, oficjalna strona Miasta Poznania

Upamiętnienie ofiar 

Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 r. był jedną z pierwszych inicjatyw poznańskiej Solidarności. Jego celem było upamiętnienie ofiar i uczestników Poznańskiego Czerwca. 6 listopada 1980 ukonstytuował się Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poznańskiego Czerwca 1956 pod przewodnictwem Romana Brandstaettera. Idea budowy pomnika była dla wszystkich bardzo istotna i połączyła niemal wszystkie środowiska w Poznaniu. W 1980 roku ogłoszono konkurs na projekt pomnika.  

Zmiana koncepcji 

Warunki konkursu zostały rozpisane w listopadzie i ogłoszone 5 grudnia. 28 stycznia 1981 roku nastąpiło rozstrzygnięcie konkursu. Do komisji łącznie wpłynęło 67 prac. Jury zdecydowało o wyróżnieniu trzech i nagrodzeniu kolejnych trzech projektów. Ostateczny wybór padł na projekt "Kierunek" autorstwa Anny i Krystiana Jarnuszkiewiczów oraz Marka Sarełły z Warszawy. 

Nagrodzona praca wzbudzała wiele kontrowersji i nie została zaakceptowana przez Społeczny Komitet Budowy Pomnika. Nie podobała się jego horyzontalna forma, która przypominała płytę nagrobną, wątpliwości budził także brak fundamentalnego symbolu krzyża i niewyróżniający się symbol orła. 

Wobec społecznego sprzeciwu, 5 lutego 1981 autorzy nagrodzonej pracy postanowili wycofać swój projekt. Następnego dnia Społeczny Komitet Budowy Pomnika przyjął rezolucję o zmianie projektu. Roman Brandstaetterpowołał się na opinię społeczną oraz sugestie szanowanej poznańskiej historyk Brygidy Kűrbis i wskazał wykonanie pomnika autorstwa rzeźbiarza Adama Graczyka i architekta Włodzimierza Wojciechowskiego, opatrzonego godłem "Jedność". Także i ta decyzja wywołała sporo emocji, jednak uznano ją za ostateczną. 

Budowa pomnika 

Na początku marca 1981 roku na placu Mickiewicza stanęła makieta pomnika w skali 1:1, a 25 marca Wojewódzki Zarząd Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Poznaniu wydał zgodę na budowę obok monumentu Adama Mickiewicza. 

Realizacją projektu zajęli się pracownicy Zakładów H. Cegielskiego. Większość robót wykonywali społecznie i po godzinach pracy. Arcybiskup Jerzy Stroba udzielił im nawet dyspensy od zakazu pracy w niedzielę. Należy podkreślić udział w projekcie innych zakładów, m.in. ZNTK, "Pometu" czy Poznańskiego Przedsiębiorstwa Robót Budowanych nr 1. 

23 maja wmurowano w podstawę fundamentówpomnika akt erekcyjny, w którym odwoływano się do czterech istotnych dat w historii Polski: chrztu Polski, Konstytucji 3 maja, odzyskania niepodległości w 1918 oraz zakończenia II wojny światowej 1945 roku. Uroczystego wmurowania aktu dokonali: matka Romka Strzałkowskiego - Anna Strzałkowska - oraz przewodniczący Zarządu Regionu Wielkopolska NSZZ "Solidarność" Zdzisław Rozwalak ipracownicy zakładów wznoszących monument. 

Budowie towarzyszyło ogromne zainteresowanie poznaniaków. Plac budowy odwiedzali dziennikarze, fotoreporterzy i zwykli mieszkańcy, którzy oferowali swoją pomoc. Na budowę organizowano również zbiórki pieniężne. 

19 czerwca około godz. 14 spod bram Zakładów HCP na plac Mickiewicza wyruszyły ciężarówki z poszczególnymi częściami pomnika. Tłum, który czekał na placu śpiewał hymn narodowy. Wznoszenie pomnika trwało do godzin wieczornych, jednak mieszkańcy miasta bacznie obserwowali montaż. O godz. 21. prace zostały ukończone. Mówiono o nie lada wyczynie - Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 został wykonany w rekordowym czasie 46 dni. 

26 czerwca zakończono ostatnie roboty montażowe, a 28 czerwca nastąpiło oficjalne osłonięcie pomnika. Dokonał go Stanisław Matyja, uważany za "nieformalnego" przywódcę poznańskiego buntu (poznan.pl/czerwiec56). 

Pomnik a stan wojenny  

Wznoszący się ponad miasto Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 natychmiast stał się wyrazistym symbolem pamięci nie tylko o roku 1956, ale i kolejnych przełomowych momentach w historii Polski - 1968, 1970, 1976, 1980. Już niespełna sześć miesięcy późnej, po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, zaczął symbolizować walkę o wolność.  

16 grudnia 1981 roku, kiedy w kopalni Wujek w Katowicach doszło do pacyfikacji, na pomniku Poznańskiego Czerwca do dat rocznych największych protestów w PRL domalowano datę 1981. Od tego momentu plac Adama Mickiewicza był codziennie pilnowany przez Milicjantów. Trwało to do zakończenia stanu wojennego.  

Chwila refleksji  

Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 do dziś wzrusza i pobudza do refleksji. Wypowiedziane w trakcie jego odsłonięcia przez Stanisława Matyję słowa: "Rozmawiajmy i jeszcze raz rozmawiajmy, ale nie strzelajmy do siebie" od lat cytowane są jako przypomnienie dramatycznego przebiegu buntu poznańskiego.