2013
IZABELLA CYWIŃSKA
Izabella Cywińska urodziła się w Kamieniu Puławskim w 1935 roku. Ukończyła etnografię na Uniwersytecie Warszawskim oraz studia na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. W latach 1970-1973 była dyrektorem Teatru im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu. W roku 1973 reaktywowała Teatr Nowy w Poznaniu, w którym m.in. w 1981 wyreżyserowała głośny spektakl "Oskarżony: czerwiec pięćdziesiąt sześć". Po śmierci Gustawa Holoubka objęła obowiązki dyrektora artystycznego Teatru Ateneum w Warszawie, który prowadziła w latach 2008-2011.
Jako reżyser realizowała spektakle w Teatrze Telewizji (m.in. "Nora" Ibsena i "Śmierć Tarełkina" Suchowo-Kobylina) oraz produkcje filmowe (serial "Boża podszewka" w 1997 roku i 2004 roku, filmy "Kochankowie z Marony", "Cud purymowy"). Od 12 września 1989 roku do 14 grudnia 1990 roku sprawowała urząd Ministra Kultury i Sztuki w rządzie Tadeusza Mazowieckiego. Od 1990 roku do 1994 roku pełniła funkcję prezesa Fundacji Kultury, jednocześnie w latach 1992-1994 zasiadała w Radzie do spraw Kultury przy Prezydencie RP.
W 1973 roku została dyrektorem naczelnym i artystycznym Teatru Nowego w Poznaniu i prowadziła go przez szesnaście lat, do 1989 roku. Stworzyła jeden z najlepszych teatrów w Polsce, scenę otwartą, gotową do dialogu z publicznością, zaangażowaną społecznie. Udało jej się zatrudnić do współpracy indywidualności. W Teatrze Nowym reżyserowali: Janusz Nyczak, Janusz Wiśniewski, Wojciech Szulczyński, Edward Wojtaszek, Antoni Libera, Jerzy Satanowski, a scenografię tworzyli: Irena Biegańska, Kazimierz Wiśniak, Jerzy Juk-Kowarski, Andrzej Sadowski i Krzysztof Pankiewicz.
Pierwszym przedstawieniem, jakie wyreżyserowała w Teatrze Nowym, byli "Giganci z gór" Luigi Pirandello (1973). Realizowała swoją społeczną pasję wystawiając literaturę rosyjską, m.in. "Śmierć Tarełkina" (1973), "Na dnie" Maksyma Gorkiego (1974), "Łaźnię" Włodzimierza Majakowskiego (1978), "Rewizora" Mikołaja Gogola (1980). W teatrze uprawiała także polityczną publicystykę, była inscenizatorką "Wiernych blizn" Jerzego Grzymkowskiego (1979), autorką realizacji "Herodów polskich" (1980) i rozliczeniowego widowiska "Oskarżony: czerwiec pięćdziesiąt sześć" (1981) przygotowanego na podstawie zeznań świadków poznańskich wydarzeń czerwcowych.
Seria inscenizacji Cywińskiej - pisał Jacek Sieradzki powołując się na przedstawienia "Gigantów z gór", "Onych", "Na dnie" i "Rewizora" - której najogólniej pojętym tematem były współczesne zagrożenia - najrozmaitsze, czasem nie sprecyzowane, niejasne, podświadome - indywidualnych wartości ludzkich, ta seria efektownych scenicznie inscenizacji była zaprzeczeniem estetyki lekkiej, łatwej i przyjemnej. Teatr Nowy zapraszał swoich widzów na przedstawienia ponure, czarne, gorzkie (...) (Joanna Godlewska, "Najnowsza historia teatru polskiego. Wprowadzenie", Wrocław 2001).
W latach 80-tych Izabella Cywińska często adaptowała polską prozę. Powstały: "Jezioro Bodeńskie" Stanisława Dygata (1984), sztuki wg Witolda Gombrowicza: "Pamiętnik Stefana Czarnieckiego" i "Dziewictwo" (1986), "Narzeczony Beaty" wg Adolfa Rudnickiego (1987) i "Cmentarze" na podstawie Marka Hłaski (1988).
Poznańską dyrekcję Izabelli Cywińskiej można rozpatrywać w dwóch wymiarach: polityczno-społecznym i artystyczno-organizacyjnym. Na obu polach poznański okres działalności Izabelli Cywińskiej charakteryzuje się szeregiem zjawisk, które wykreowały pozycję poznańskiego Teatru jako instytucji niepowtarzalnej i godnej naśladowania.
Specyficzny dobór pozycji repertuarowych, wraz z głębokim zaangażowaniem społecznym twórców i wykonawców sprawił, że wiele spektakli "Nowego" zasłynęło nie tylko z powodu wartości artystycznej, ale nade wszystko z faktu, iż śmiało komentowały czy wręcz atakowały istniejący porządek społeczny, nie godząc się z wypaczeniami komunistycznej rzeczywistości. Teatr Izabelli Cywińskiej stał się trybuną, orędownikiem zmian, które musiały nieuchronnie nastąpić. Bezkompromisowość dyrektorki wraz z jej pełną pasji i przekonania działalnością opozycyjną, stały się powodem do jej internowania. Teatralną Polską wstrząsnął fakt, że ceną za wystawienie spektaklu "Oskarżony: czerwiec pięćdziesiąt sześć" było internowanie reżyserki przez kilka miesięcy w okresie stanu wojennego. Niewiele powstało w polskim i nie tylko polskim teatrze spektakli, których premiera miałaby tak daleko idące skutki pozaartystyczne.
Drugim, niezwykle ważnym aspektem pracy Izabelli Cywińskiej w Poznaniu, było stworzenie legendarnego, do dziś stawianego za niedościgniony wzór, teatru zespołowego. Jej umiejętności interpersonalne wraz z głęboką znajomością materii teatralnej sprawiły, że zarówno relacje pomiędzy członkami zespołu artystycznego, jak i pomiędzy wszystkimi działami teatru pozostawały w niespotykanej wręcz równowadze, a realizacja spektaklu była nadrzędnym celem koncentrującym wszystkie siły pracowników. Teatr Izabelli Cywińskiej był dla jej zespołu misją.
Nie do przecenienia jest fakt, że Izabella Cywińska budowała od podstaw nie tylko legendę i renomę Teatru Nowego, ale przede wszystkim reaktywowała sam teatr. Powierzona jej scena (w pięćdziesięciolecie istnienia) do chwili ponownego otwarcia pod jej dyrekcją, przechodziła burzliwe dzieje pod różnymi szyldami - pojawiając się i znikając z teatralnej mapy Polski. Izabella Cywińska zbudowała solidne podstawy teatru, który od czterdziestu lat zajmuje mocną pozycję pośród polskich instytucji kultury. Wśród najważniejszych twórców poznańskiej kultury od lat wymienia się jej nazwisko. Choć już przeszło dwie dekady nie prowadzi sceny przy ul. Dąbrowskiego, jest wciąż z nią kojarzona. Bez Izabelli Cywińskiej pozycja poznańskich scen nie byłaby dziś tak mocna. To ona wykształciła niezrównany model teatru, który - być może kiedyś - zostanie uznany za model poznański.