Poznan.pl, oficjalna strona Miasta Poznania

Fort VII w czasie II wojny światowej był miejscem uwięzienia i kaźni tysięcy Wielkopolan, którzy ginęli w wyniku egzekucji, tortur, nieludzkich warunków bytowych. W środę, 3 kwietnia oddano hołd więźniom tego pierwszego na ziemiach polskich obozu koncentracyjnego. Wiązanki kwiatów pod Ścianą Śmierci złożyli m.in. przedstawiciele władz centralnych i samorządowych oraz środowisk kombatanckich. 

- Miesiąc Pamięci Narodowej inaugurujemy w Forcie VII, ponieważ jest to miejsce szczególne dla poznaniaków i wielkopolan. Myślę, że nie tylko dlatego, że ginęli tu nasi rodacy, ale również dlatego, że przez wiele lat, przez cały okres PRL-u, Fort VII nie był uznawany za obóz koncentracyjny, ale co najwyżej miejsce kaźni. Dopiero po roku "89 - staraniem środowisk kombatanckich - doprowadzono do tego, że został wpisany na listę obozów koncentracyjnych - mówił Grzegorz Ganowicz, przewodniczący rady miasta. - Co roku - rozpoczynając Miesiąc Pamięci Narodowej - skupiamy naszą uwagę na losie osób, które były tu uwięzione, żeby przez ich pryzmat opowiedzieć o tym, czym był ten obóz. W tym roku tą osobą jest Marianna Marszałkowska-Kaniewska.

Po oficjalnych uroczystościach pod Ścianą Śmierci w Forcie VII odbyła się prelekcja poświęcona biografii tegorocznej bohaterki Miesiąca Pamięci Narodowej. Można było zobaczyć także osobiste pamiątki -  m.in. teczkę z dokumentami, w tym np. listy wysyłane do niej z więzienia w Lipsku.

"Przyrzekłam, że nie będę wyjawiać żadnych tajemnic" 

Maria Marszałkowska-Kaniewska  (ps. "Wanda", "Ruta Wagner") - w okresie  międzywojennym była nauczycielką języka angielskiego i francuskiego w Państwowym Gimnazjum w Tarnowskich Górach.W czasie okupacji była zaangażowana w działalność konspiracyjną. Od wiosny 1940 do marca 1943 - pełniła funkcję komendantki Ekspozytury Wywiadowczej WSK (Wojskowej Służby Kobiet) w Poznaniu. Od września 1942 była także szefową Wydziału V (łączności konspiracyjnej) w sztabie Okręgu Poznań AK. Wśród sukcesów organizacji można wymienić: zdobycie planów lotnisk wojskowych w Krzesinach i Mącznikach oraz fabryki samolotów "Focke-Wulf" i fabryki amunicji w Poznaniu, a także listy telefonów członków gestapo.

Maria Marszałkowska-Kaniewska została aresztowana 29 kwietnia 1943 r. Była przesłuchiwana w siedzibie Gestapo w Domu Żołnierza. Została osadzona w obozie w Forcie VII, gdzie była bita i torturowana. Po uwięzieniu w Forcie VII nie zaprzestała działalności konspiracyjnej - wysyłała grypsy, w których informowała o przebiegu śledztwa. Wielokrotnie była wożona na przesłuchania do siedziby gestapo, ale - choć bita i torturowana - nikogo nie wydała i odmawiała zeznań. W protokole spisanym przez gestapo  czytamy, iż powiedziała w czasie jednego z przesłuchań: "Nie mogę podać prawdziwego nazwiska "Broni", ponieważ przyrzekłam, że nie będę wyjawiać żadnych tajemnic".

Przez sąd doraźny policji bezpieczeństwa w Poznaniu Marszałkowska-Kaniewska została skazana na karę śmierci. Następnie z powodu oskarżenia o działalność wywiadowczą, jako winna "zdrady kraju" była przekazana Sądowi Wojennemu Rzeszy, a 7 lutego 1944 przekazana do dyspozycji prokuratury przy Trybunale Ludowym w Berlinie. Tam w okresie od lutego do kwietnia 1945 roku, wraz z grupą dwudziestu dwóch kobiet z poznańskich struktur podziemnych, została oskarżona o szpiegostwo i zdradę państwa niemieckiego. Rozpoczęcie procesu wstrzymywane było jednak przez przedłużające się procedury oraz zbombardowanie berlińskiego gmachu sądu. W oczekiwaniu na nowy termin przebywała w więzieniu w Lipsku, gdzie została wyzwolona przez wojska amerykańskie 19 kwietnia 1944 roku.

Do jesieni 1945 roku Maria Marszałkowska-Kaniewska była asystentką oficera USA w misji UNRRA na terenie Niemiec. Następnie, ramach stypendium British Council, została absolwentką uniwersytetu w Sheffield w Anglii. Pod koniec lat 40.  na polecenie rządu londyńskiego wróciła do Polski. Została zatrudniona w Akademii Ekonomicznej jako lektorka języka angielskiego. Była zaangażowana w społeczną działalność m.in. Fundacji Sue Ryder (wspierającej weteranów) i Studium Polski Podziemnej w Londynie. W 1998 r. została awansowana ze stopnia kapitana do stopnia majora.

Zmarła w Poznaniu 21 kwietnia 2004 r. Odznaczona została m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Armii Krajowej.

JZ