Warto wybrać się tam na krótką wycieczkę, by na własne oczy zobaczyć to, co zostało "z jednej z najczcigodniejszych siedzib w kraju, kolebki myśli i filozofii narodowej"... i nie tylko to. Zapraszam.

U dobrego i mądrego pana Gugi

"Przyjechaliśmy do Wierzenicy, żeby wyrwać się z Poznania, a nawet naszego ładnego mieszkania, które nasiąkło smutkiem. Nigdzie nie mogło być nam lepiej, jak u dobrego i mądrego pana Gugi w staroświeckiej Wierzenicy" - tak w swoim dzienniku zapisała Janina z Puttkamerów Żółtowska. To także ona nazwała wierzenicki dwór "jedną z najczcigodniejszych siedzib w kraju (...)". Wielkopolskie fragmenty tego dziennika ukazały się przed kilku laty w wydaniu książkowym, a ich ponowna lektura zachęciła mnie, by zaprosić do Wierzenicy.

Wieś wzmiankowana była już w 1153 roku, jako darowizna Prandota z rodu Czewojów dla cystersów z Łekna. W roku 1842 Wierzenicę kupił August Cieszkowski (ojciec wspomnianego pana Gugi - Augusta Adolfa Cieszkowskiego, również filozofa) - działacz narodowy i społeczny, współtwórca i wieloletni prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, czołowy przedstawiciel filozofii narodowej. Stworzył on filozoficzne uzasadnienie idei pracy organicznej urzeczywistnianej w Wielkopolsce od połowy XIX wieku, a mającej ścisłe konotacje z tak popularnym dzisiaj pojęciem "społeczeństwa obywatelskiego". W dworze Cieszkowskiego gościł kilkakrotnie zaprzyjaźniony z nim poeta Zygmunt Krasiński. Dla przyjacielskich pogawędek toczonych w pełnej serdeczności i gościnności Wierzenicy autor Nie-boskiej komedii wymyślił nawet specjalne słowo - "Wierzeniczenia", taki tytuł nosi obecnie gazetka parafii św. Mikołaja, prawdziwa kopalnia wiedzy o dawnej i współczesnej Wierzenicy.

Dwór w Wierzenicy, niegdyś "z posągami Canovy, z holenderskimi kantorkami, z biblioteką starego pana Augusta, ze zbiorem portretów i obrazów", po wojnie (do 1939 roku, po wygaśnięciu rodu Cieszkowskich, dwór należał do Edwarda Bernarda hr. Raczyńskiego, prezydenta RP na obczyźnie) przeszedł na rzecz skarbu państwa, później opuszczony, niszczał. Przed kilku laty, po gruntownym remoncie wykonanym przez nowego właściciela, dwór powrócił do życia i zaprasza gości, na których czekają komfortowe apartamenty, sala balowa, bilardowa i kinowa, bogata biblioteka (bezcenna biblioteka Cieszkowskiego, licząca ok. 40 tys. tomów uległa rozproszeniu w czasie II wojny światowej) oraz taras: z widokiem na dolinę rzeki Głównej, przydworski park i wiatę na Wzgórzu Krasińskiego, do którego prowadzi...

...Aleja Filozofów

Nazwa alei wywodzi się od spacerów i filozoficznych dysput, jakie ze swoimi gośćmi odbywał tu August Cieszkowski. Niedawno, dzięki Nadleśnictwu Babki, przy szosie Kobylnica-Wierzonka postawiono drogowskazy kierujące ku alei, wzdłuż której znajdują się tablice mówiące o znakomitych wierzenickich gościach: Zygmuncie Krasińskim, Teodorze Tycu, Bernardzie Chrzanowskim, Tadeuszu Gustawie Jackowskim, Janinie z Puttkamerów Żółtowskiej, Kazimierze Iłłakowiczównej. Posadzono także nowe drzewa, jest też tu martwa sosna, pod którą, według legendy, Krasiński czytał listy od Delfiny Potockiej - miłości swego życia.

Mnie szczególnie urzekła współczesna kapliczka Matki Bożej ze szczygłem (na podstawie wizerunku odnalezionego podczas remontu dworku) oraz wspaniały widok na dwór Cieszkowskich; podobno w porze bezlistnej widoczna jest także wieża kościoła św. Mikołaja.

U św. Mikołaja

Z rodziną Cieszkowskich związany jest także położony na niewielkim wzniesieniu drewniany kościół św. Mikołaja. Zbudowano go w 2. połowie XVI wieku, później rozbudowywano i przebudowywano. Od strony północnej znajduje się murowana, oszalowana z zewnątrz deskami kaplica-mauzoleum Cieszkowskich. Barokowe wyposażenie kościoła (ołtarze, ambona, chrzcielnica) pochodzi z XVII i XVIII wieku. W trójpolowym ołtarzu głównym, między wczesnobarokowymi figurami świętych Mikołaja i Wojciecha, znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, z ciekawym napisem fundacyjnym u dołu:

"Na kościół wierzenicki ten obras sprawiono

za Barthomieia z Kłecka Boga by proszono.

Kołodziej był, na karczmie mieszkał tu lat kilka.

Przed śmiercią na tę sztukę oddał parę bydłka.

Umarł 1632. Malowany 1636".

Na lewej ścianie nawy uwagę przykuwa pomnik nagrobny Augusta Cieszkowskiego (1814-1894) - w formie portalu zwieńczonego herbem i marmurowym popiersiem filozofa. Najcenniejszą częścią pomnika są brązowe drzwi autorstwa poety i rzeźbiarza Teofila Lenartowicza, odlane we Florencji na wzór znajdującego się w tamtejszym kościele Santa Croce nagrobka matki Augusta. Na pionowej listwie znajdującej się między skrzydłami drzwi zilustrowano sceny modlitwy "Ojcze nasz" (taki tytuł nosi też główne dzieło filozoficzne Cieszkowskiego).

We wsi warto także zobaczyć pozostałości dawnego zespołu dworskiego, chałupę podcieniową z XVIII wieku (dawną karczmę) i budynek nazywany "Akademią", w którym Cieszkowski zamierzał utworzyć wyższą szkołę rolniczą imienia swej zmarłej żony Haliny. Do założonej staraniem Augusta Cieszkowskiego Wyższej Szkoły Rolniczej im. Haliny w Żabikowie pod Poznaniem sięgają tradycje Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, którego patronem jest dziś August Cieszkowski... ale to już zupełnie inna historia.

Witold Gostyński

Informacje praktyczne:

• Dojazd i powrót autobusami Swarzędzkiej Komunikacji Autobusowej: linia 412: Rondo Śródka-Kobylnica węzeł, linia 493: Kobylnica węzeł-Wierzenica. Przy planowaniu podróży warto skorzystać z serwisu "jakdojade.pl". W autobusach SKA nie obowiązuje tportmonetka ZTM Poznań. Jednorazowy bilet (umożliwia przejazdy linią 412 z przesiadką na linię 493) zakupić można w punkcie sprzedaży, u kierowcy lub przez telefon - CallPay.
• Kościół najlepiej zwiedzać przed lub po mszach św. W pozostałych terminach lepiej umówić się telefonicznie z proboszczem - tel. 510 71 71 76.

Warto poczytać

• Jacek Kowalski, Podróż do dwunastu drewnianych kościołów
• Barbara Wachowicz, Siedziby wielkich Polaków
• Jan Skuratowicz, Tomasz Zysk, Dwór dla dzieci

W internecie:

• dwor-wierzenica.pl
• parafia-wierzenica.pl