11. Podsumowanie
Diagnoza stanu emisji gazów cieplarnianych w Poznaniu
W analizowanym okresie czasu, czyli od 1990 do 2010 roku, całkowita emisja gazów cieplarnianych przypisana aktywnościom zlokalizowanym na terenie miasta Poznania kształtowała się na poziomie ok. 4,5 miliona ton ekwiwalentnej emisji CO2, z odchyleniem od tej wartości wahającym się w poszczególnych latach w granicach +/- 10%. W pierwszej dekadzie tego okresu - do roku 2000, emisja zmniejszała się w tempie 1,2% rocznie. Spadek emisji spowodowany był następującymi czynnikami:
- zmniejszenie zużycia węgla kamiennego na rzecz gazu ziemnego,
- poprawa izolacyjności budynków poprzez działania termomodernizacyjne oraz racjonalizacja zużycia energii do ogrzewania,
- modernizacja sieci ciepłowniczej,
- spadek aktywności przemysłu w początkowych latach dekady lat '90,
- zwiększenie stopnia skojarzenia produkcji ciepła z produkcją energii elektrycznej w elektrociepłowni Karolin.
Pomimo zaistnienia tych czynników sprzyjających redukcji emisji gazów cieplarnianych, po roku 2000 trend ten odwrócił się i w okresie następnych dziesięciu lat - do 2010 roku, emisja przyrastała. Tempo tego przyrostu emisji było jednak wolniejsze od tempa spadku z lat poprzednich. Przyrost ten był głównie związany ze wzrostem zużycia energii elektrycznej. Jednocześnie zmniejszono produkcję energii elektrycznej na terenie miasta. Spowodowało to w konsekwencji koniecznośd zwiększenia zakupów energii elektrycznej z krajowego systemu, produkowanej z niższą sprawnością i przy większej emisji CO2 niż to ma miejsce przy skojarzonej produkcji energii. W efekcie prowadziło to do wzrostu ogólnej emisji CO2 związanej z pokryciem potrzeb energetycznych miasta. Wzrost emisji gazów cieplarnianych był również spowodowany znaczącym przyrostem samochodów zarejestrowanych na terenie Poznania.
Porównanie wskaźników emisji gazów cieplarnianych na mieszkaoca w Poznaniu do ich wartości ogólnokrajowych wykazuje, że są one niższe w Poznaniu niż średnio w kraju. W 2010 r. wartości tych współczynników wynosiły odpowiednio 8,3 i 10,5 tony CO2 ekw/mieszkańca Poznania i Polski. Różnicę tę należy interpretowad w oparciu o metodykę przyjętą w niniejszej pracy. W metodyce tej nie uwzględniono emisji generowanej poza granicami miasta w związku z zaspokojeniem zapotrzebowania miasta na towary i usługi. Produkcja żywności, stali, cementu, chemikaliów, etc. generuje emisje gdzieś w Polsce i emisja ta wpływa na wzrost średniego wskaźnika emisji na mieszkaoca kraju. Niezależnie od tego, prawidłowa gospodarka energetyczna w Poznaniu przyczynia się niewątpliwie do względnie niewysokich wskaźników emisji.
Sektorowa struktura emisji CO2 w Poznaniu nie odbiega znacząco od średniej struktury krajowej. Dominuje emisja CO2 pochodząca ze spalania paliw na cele produkcji energii oraz w bezpośrednim zużyciu paliw. Emisja ta stanowi ok. 99% emisji gazów cieplarnianych w Poznaniu.
Reszta to emisje metanu i podtlenku azotu towarzyszące procesom spalania i śladowe ilości emisji tzw. gazów przemysłowych, które ze względu na marginalny udział w całkowitej emisji nie były przedmiotem niniejszej analizy.
Większe różnice struktury emisji, w porównaniu ze średnią strukturą krajową, występują w przypadku emisji metanu i podtlenku azotu, choć gazy te, jak wspomniano, emitowane są w bardzo małych ilościach. W skali kraju, gazy te w znacznej mierze emitowane są przez działalnośd sektora rolnego. W Poznaniu działalnośd tego sektora jest marginalna. Stąd dominującym potencjalnym źródłem emisji metanu jest w Poznaniu gospodarka ściekami i odpadami komunalnymi. Natomiast praktycznie nie występuje na terenie miasta emisja N2O (poza śladową emisją z procesów spalania paliw). W mieście nie ma bowiem ani rozwiniętej działalności rolniczej, ani technologii przemysłowych, które potencjalnie są "punktowymi' źródłami emisji tego gazu.
Istotne obszary możliwego oddziaływania w celu redukcji emisji gazów cieplarnianych.
W ramach niniejszej pracy przeanalizowano ponad 20 opcji redukcji związanych z działalnością sektora energetyki, przemysłu, eksploatacją budynków w mieszkalnictwie, handlu i usługach, z oszczędzaniem energii w gospodarstwach domowych, z gospodarką komunalną i transportem. W wyniku przeprowadzonej analizy wytypowano 18 opcji do modelowego oszacowania ich potencjałów i kosztów redukcji emisji. Oszacowano tych dokonano przy pomocy specjalnie opracowanego modelu. Potencjał redukcji emisji obliczano w oparciu o przyjęte założenia co do realistycznej skali wdrożenia opcji do 2020 roku i ich charakterystyki technicznej. Możliwości dalszej redukcji emisji gazów cieplarnianych na terenie Poznania w horyzoncie czasowym 2020 roku oszacowano na 1,4 miliona ton ekwiwalentu emisji CO2. Stanowi to w przybliżeniu 30% obecnej emisji. Połowa tej redukcji emisji może byd osiągnięta w sposób efektywny kosztowo. Oznacza to, że na redukcji emisji można zarabiad. Pozostałe opcje redukcji emisji charakteryzują się dodatnimi kosztami netto. Dla większości analizowanych opcji są to koszty nie przekraczające 50€/tonę zredukowanej emisji CO2, a więc mieszczące się w górnych granicach prognozowanego kosztu uprawnieo emisyjnych w ETS.
Zidentyfikowany potencjał redukcji emisji może byd uruchomiony przede wszystkim poprzez oszczędności energii oraz szeroko pojętą poprawę efektywności jej wykorzystania. W szczególności należy rozważyd możliwośd zwiększenia skali produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu z produkcją ciepła sieciowego. Szeroką promocją należy objąd wszelkie formy oszczędności energii na poziomie jej koocowego wykorzystania. W tym zakresie należy kontynuowad działania termomodernizacyjne w celu docieplenia wszystkich budynków wykonanych według dawniejszych technologii budowlanych, a nie zapewniających należytej ochrony cieplnej. W ramach prowadzonych przedsięwzięd termomodernizacyjnych na poparcie zasługuje popularyzacja układów solarnych do przygotowywania ciepłej wody użytkowej.
Rozwiązania energetyczne stosowane w nowo wznoszonych budynkach powinny wyprzedzad innowacyjnością średni stan techniki. Należy rozwijać w tym zakresie stosowanie systemów pasywnego ogrzewania słonecznego, odzysk ciepła z wentylacji budynków, zastosowanie pomp ciepła. Wdrażanie nowoczesnych rozwiązao w budownictwie wymaga wprowadzenia odpowiednich kierunków studiów przygotowujących kadry inżynierskie do realizacji związanych z tym zadań. Niezbędne jest też wdrożenie instrumentów finansowych w celu zapewnienia opłacalności inwestowania w najnowsze rozwiązania techniczne. Wprowadzane w Unii Europejskiej regulacje prawne, a przede wszystkim dyrektywa o efektywności energetycznej, oraz ich transpozycja na grunt prawa polskiego, powinny stanowić bazę dla promocji i poprawy efektywności ekonomicznej tego rodzaju działań w Polsce.
Istotny potencjał redukcji emisji gazów cieplarnianych związany jest ze zmianą struktury zaopatrzenia miasta w pierwotne nośniki energii. W miarę możności należy zmniejszyd wykorzystanie węgla do produkcji ciepła i energii elektrycznej. W to miejsce należy wprowadzad mniej emisyjne paliwa węglowodorowe (gaz ziemny) oraz paliwa biomasowe. Źródłem podaży biomasy na cele energetyczne powinno byd rolnictwo wielkopolskie - potencjalny dostawca zarówno wszelkiego rodzaju biomasy odpadowej jak też paliw biomasowych produkowanych z upraw energetycznych. Zagospodarowanie na cele energetyczne biomasy odpadowej pochodzącej z pielęgnacji zieleni miejskiej może również przynieśd wymierne efekty. Wzrost emisji z transportu może byd łagodzony poprzez zwiększony zakres produkcji i stosowania biopaliw. Na uwagę zasługują również bardzo opłacalne opcje eco-drivingu oraz ograniczania indywidualnego transportu samochodowego na rzecz transportu publicznego.
W dalszej perspektywie należy przewidywad upowszechnienie bardziej kosztownych technologii, które obecnie są jeszcze mało atrakcyjne ekonomicznie ze względu na wysokie koszty, jednakże już obecnie należy je wykorzystywad chociażby w skali pilotowej. Do tej kategorii technologii należą np.: systemy fotowoltaiczne, pompy ciepła do ogrzewania budynków, ogniwa paliwowe, samochody z napędem hybrydowym, etc.