Wojciech Korfanty
Wojciech Korfanty (1873-1939) - poseł do parlamentu Rzeszy i sejmu pruskiego, Komisarz NRL, przywódca Polskiego Stronnictwa Chrześcijańsko-Demokratycznego. Urodził się 20 kwietnia 1873 r. w osadzie górniczej Sadzawka (k. Siemianowic Śląskich), w rodzinie górnika Józefa i Karoliny z Klechów. Uczęszczał do gimnazjum w Siemianowicach, ale w 1885 r., na kilka miesięcy przed maturą, został z niego usunięty za działalność w polskim ruchu narodowym. Studiował na politechnice w Berlinie-Charlottenburgu i na uniwersytetach we Wrocławiu oraz Berlinie.
Należał do Związku Młodzieży Polskiej ("Zet"), Towarzystwa Akademików Górnośląskich i Ligi Narodowej. W 1901 r. podjął działalność agitacyjną na Górnym Śląsku w duchu narodowym. Po ukończeniu studiów (VIII 1901) przeniósł się na Górny Śląsk. Redagował pisma polskie ("Górnoślązak"), wydawał broszury, przemawiał. Wszedł w konflikt z administracją pruską i katolicką partią Centrum. W 1903 r. złamał monopol Centrum i uzyskał pierwszy z ramienia endecji mandat do parlamentu Rzeszy w okręgu katowicko-zabrskim. W 1904 r. zdobył mandat poselski do sejmu pruskiego. Wstąpił do Koła Polskiego w Parlamencie. Podkreślał polskość Śląska i jego powiązanie z innymi regionami Polski. Opanowana przez Niemców kuria biskupia we Wrocławiu występowała przeciw niemu, w aspekcie politycznym i wyznaniowym. Wytaczano mu procesy o działalność antypaństwową, zakazano udzielenia ślubu kościelnego. Mimo to cieszył się popularnością wśród ludności polskiej. W 1909 r. utracił wydawane przez siebie pisma, a w 1912 r. mandat poselski.
W pierwszej fazie I wojny światowej związał się z polityką niemiecką. Latem 1918 r. odzyskał mandat poselski. We wrześniu objął kierownictwo Polskiego Biura Parlamentarno-Prasowego w Berlinie. Utrzymywał kontakty z politykami polskimi z Poznania. 23 X 1918 r. w parlamencie przedstawił program oderwania od Prus i przyłączenia do odradzającego się państwa polskiego Pomorza, Wielkopolski i Śląska. Z chwilą wybuchu rewolucji w Berlinie postarał się o przepustkę i udał się do Poznania. Brał udział w licznych wiecach ludności polskiej i poufnych naradach przywódców polskich. Przestrzegał przed zbyt pochopnym chwytaniem za broń. Zdawał sobie sprawę z polskiej słabości militarnej i siły pokonanych, ale nie rozbrojonych Niemiec. Był krytykowany przez przywódców POW za kunktatorstwo i niechęć do czynu zbrojnego. Jednocześnie nie ufał Piłsudskiemu, posądzając go o współpracę z Niemcami.
Od 14 XI do 2 XII 1918 r. przebywał w Warszawie. Brał udział w rokowaniach w sprawie powołania rządu centralnego. Jednocześnie występował na wiecach endeckich, podejmując krytykę Piłsudskiego i całej lewicy społecznej. Piłsudski przeznaczył 3 miejsca w rządzie dla przedstawicieli ludności polskiej zaboru pruskiego. Czołowym jej kandydatem do rządu ogólnopolskiego okazał się Korfanty, ale Piłsudski nie zgodził się na przekazanie mu teki premiera. W tej sytuacji rokowania zerwano. 3-5 XII 1919 r. brał udział w obradach Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu (na salę obrad wniesiono go na rękach). Został też powołany do 6-osobowego Komisariatu NRL, podlegały mu sprawy wojska i polityki zagranicznej. Miał kontakt z przywódcami POW ZP i Grupa Palucha. Prowadził pertraktacje w sprawie ściągnięcia do Polski oficerów Polaków z innych części kraju. Wobec wysuwanej przez przywódców POW idei powstania zbrojnego, zajmował jednak stanowisko sceptyczne. Nie wierzył też w pomoc Piłsudskiego. Myślał o ruchu polskim, obejmującym nie tylko Wielkopolskę, ale całe ziemie polskie wchodzące w skład Prus, zwłaszcza Śląsk. Ani Pomorze, ani Śląsk nie były do powstania zbrojnego przygotowane. W tej sytuacji zabiegał o szybkie ściągnięcie Armii Polskiej z Francji, z J. Hallerem na czele, która po wylądowaniu w Gdańsku mogła opanować Pomorze i linie komunikacyjne, tworząc zaplecze dla powstania.
Korfanty prowadził podwójną grę. Z jednej strony krzyżował zbyt pochopne inicjatywy zbrojne POW i zapewniał władze niemieckie, iż Polacy będą czekać na decyzje Konferencji Pokojowej. Z drugiej wzmacniał polskie siły zbrojne, zabiegał o ściągnięcie Armii Hallera i zapewnienie pomocy francuskiej. Plan jego został pokrzyżowany. Niemcy z pomocą Anglii zatrzymali Armię Hallera we Francji do kwietnia 1919 r., a do Wielkopolski nasyłali swoje oddziały zbrojne, prowokując ludność polską. 25 XII 1918 r. do Gdańska przybył I. Paderewski, którego Korfanty witał w imieniu Komisariatu NRL, a następnie, wbrew niemieckim zakazom, przewiózł do Poznania. Demonstracje na cześć I. Paderewskiego (27 XII) przekształciły się w powstanie, które ogarnęło tylko Wielkopolskę. Wskutek oskarżenia Polaków wobec Ententy przez Niemców oraz zaostrzenia represji w stosunku do ludności polskiej na Pomorzu i na Górnym Śląsku, Korfanty próbował pertraktować z Niemcami. W czasie rokowań w Bydgoszczy (3 I 1919) i Berlinie (4-5 I 1919) żądał przyznania Wielkopolsce autonomii do czasu innego rozstrzygnięcia jej losu przez Konferencję Pokojową, co Niemcy odrzucili. 8 I 1919 r. Komisariat NRL oficjalnie więc poparł ruch powstańczy. Zorganizowano armię powstańczą i administrację polską. Podległy Korfantemu Wydział Wojskowy Komisariatu NRL ściągnął do Poznania grupę wyższych oficerów z b. armii rosyjskiej, przekształcając luźne oddziały powstańcze w regularną armię. Kontynuowano działalność dyplomatyczną, a jej efektem było uzyskanie wsparcia rządu francuskiego i doprowadzenie do narzucenia Niemcom rozejmu w Trewirze 16 II 1919 r.
Korfanty na skutek wejścia do Sejmu Ustawodawczego częściej musiał przebywać w Warszawie. Pochłaniały go również problemy związane z walką o wyzwolenie Górnego Śląska. Z jego inicjatywy powołano POW Górnego Śląska. Podobnie jak w Poznaniu, był przeciwnikiem przedwczesnych, nie przygotowanych wystąpień zbrojnych. Nie dopuścił do powstania w kwietniu i czerwcu 1919 r., ani w kwietniu i maju 1920 r. W grudniu 1919 r. rząd polski powierzył mu funkcję Komisarza Plebiscytowego na Górnym Śląsku. Zorganizował Komisariat i rozwinął szeroką akcję propagandową. Wobec dyskusji na temat przyszłości Górnego Śląska, po plebiscycie (3 V 1921) zorganizował III powstanie śląskie i stanął osobiście na jego czele jako dyktator. W czerwcu 1922 r. ugrupowania prawicy społecznej, dysponujące większością głosów w Sejmie, desygnowały go na stanowisko szefa rządu. Piłsudski, jako Naczelnik Państwa, odmówił jednak podpisania dekretu nominacyjnego. Walka pomiędzy tymi przywódcami uległa zaostrzeniu.
Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski mieszkał w Katowicach, stal na czele Górnośląskiej Organizacji Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, redagował gazety, posłował do Sejmu. W rządzie W. Witosa jesienią 1923 r. pełnił funkcję wicepremiera. Po przewrocie majowym, skarżony przez rządy sanacyjne, stanął przed Sądem Marszałkowskim Sejmu. Nowy wojewoda śląski M. Grażyński prowadził z nim bezpośrednią wojnę. W 1929 r. Korfanty włączył się do działalności antysanacyjnej opozycji stronnictw Centrolewu, za co był represjonowany. 26 XI 1930 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu wojskowym, w Brześciu nad Bugiem, a następnie w więzieniu mokotowskim, w Warszawie. Uniemożliwiono mu ponowny wybór na posła. Uwolniony za kaucją (20 XII 1930), po serii procesów w 1934 r., opuścił Polskę, odmawiając odbycia kary więzienia. Do 1939 r. przebywał w Czechosłowacji, a w 1939 r. we Francji. Zjazd Konstytucyjny Stronnictwa Pracy powierzył mu 10 X 1937 r. stanowisko prezesa stronnictwa. Wobec zbliżającej się agresji hitlerowskiej na Polskę, w końcu kwietnia 1939 r. powrócił do Polski, gdzie 28 IV 1939 r. został aresztowany w Katowicach i wywieziony do stolicy celem odbycia zaległej kary. 20 VII 1939 r. ciężko chorego przewieziono do szpitala św. Józefa. Zmarł 17 sierpnia. Jego pogrzeb w Katowicach (20 VIII 1939) przekształcił się w olbrzymią demonstrację polityczną. Z małżeństwa z Elżbietą Szprot urodziło się czworo dzieci - dwóch synów i dwie córki.