Kalendarium
1797
Paweł Edmund Strzelecki urodził się 20 lipca w Głuszynie pod Poznaniem (od 1942 roku w granicach administracyjnych Poznania), jako najmłodsze dziecko Franciszka Strzeleckiego herbu Oksza i Anny z domu Raczyńskiej. Następnego dnia został ochrzczony w, istniejącym do dzisiaj, kościele parafialnym. Miał dwoje rodzeństwa - siostrę Izabellę starszą o 7 lat i o 4 lata starszego brata Piotra.
1801
Po konfiskacie dóbr kościelnych przez rząd pruski rodzina wyprowadza się z Głuszyny i obejmuje dzierżawę majątku Skubarczewo.
1807 - 1816
Po śmierci matki, a następnie ojca, Paweł wyjeżdża z ciotką Teklą Żmichowską do Warszawy, gdzie uczy się w Kolegium Ojców Pijarów, a następnie przebywa w Krakowie.
1817
Brat Piotr, wracając z austriackiej niewoli, odnajduje go w Krakowie i zabiera do Skubarczewa, gdzie mieszka ich siostra, Izabella Słupska. Służy, przez jakiś czas, w pruskiej armii. Rzuca służbę w niewyjaśnionych okolicznościach.
1819 - 1820
Paweł pracuje jako nauczyciel na dworach miejscowej szlachty. Trafia do majątku w Więckowicach, prawdopodobnie jako nauczyciel Wincentego Turno (ur. 1803). Zakochuje się w jego siostrze Adynie (Aleksandrynie, ur. 30 marca 1805). Romans z Adyną rozwija się w posiadłości jej babki -Katarzyny z Chłapowskich Prusimskiej w Sędzinach.
1821
Romans kończy się rozstaniem. Otrzymawszy pieniądze od rodzeństwa, prawdopodobnie ze spadku po rodzicach, Paweł wyjeżdża w podróż po Europie. Z Karlsbadu pisze jedyny list do swojej siostry
1823
W Rzymie poznaje księcia Franciszka Sapiehę. Podróżuje po Włoszech. Interesuje się rolnictwem, meteorologią i wulkanami.
1825
Zostaje administratorem w majątkach księcia Sapiehy na Kresach Wschodnich: dobra Bychowskie w guberni Mohylewskiej. Doprowadza majątki do rentowności.
1829
Książę Franciszek Sapieha umiera, zapisawszy Strzeleckiemu w testamencie dużą sumę pieniędzy. Z Londynu wraca młody książę Eustachy Sapieha, który czuje się pokrzywdzony zapisami testamentu, ostatecznie wypłaca Strzeleckiemu 12 tys. dukatów odszkodowania.
1830
Podróżuje po Europie: zwiedza Francję, Włochy i Szwajcarię. Prawdopodobnie przebywa również w Afryce.
1831 - Listopad
Przyjeżdża do Anglii. Odbywa liczne wycieczki naukowe po Anglii i Szkocji. Interesuje się stanem rolnictwa, problemami hodowli owiec, bada gleby. Doskonali swoją wiedzę geologiczną i mineralogiczną.
1834
8 czerwca. Strzelecki wyrusza żaglowcem "Virginian" z Liverpoolu do Ameryki. Tym samym rozpoczyna, jako pierwszy Polak, swoją podróż naukową dookoła świata.
22 lipca przybywa do Nowego Yorku.
1834-1835
Podróżuje po Stanach Zjednoczonych, prowadząc badania geologiczne i mineralogiczne w górskich obszarach Appalachów oraz agrobiologiczne w stanach: Virginia, Maryland, New York, Illinois i Ohio.
W Kanadzie kontynuuje badania geologiczne w prowincjach: Ontario i Quebec oraz w okolicach Wielkich Jezior, gdzie odkrył złoża rud miedzi. W prowincjach zachodniego Meksyku bada występujące tam wulkany.
1836
22 stycznia. W Rio de Janeiro jest świadkiem przejęcia przez kanonierkę brytyjską statku handlarzy niewolników - przerażające wrażenia zapisuje w swoim dzienniku.
Odbył interesujące rejsy rzekami Rio Grande, Parana i La Plata. Brazylia (Minas Gerais), Argentyna, Urugwaj - robi badania geologiczne. W Chile prowadzi obserwacje meteorologiczne w Andach i na pustyni Atacama. Żegluje na statkach brytyjskich wzdłuż zachodnich wybrzeży obu Ameryk.
1838 - Lipiec
Płynie na Markizy i Wyspy Sandwich (Hawaje). Bada największy na świecie wulkan Mauna Loa i opisuje szczegółowo krater Kilauea, interesują go również obyczaje i obrzędy religijne miejscowej ludności.
Listopad 1838 - styczeń 1839
Na Tahiti przebywa w gościnie u królowej Pomare IV. Jest inicjatorem i jednym z ławników pierwszego na tej wyspie posiedzenia sądu w stylu angielskim.
1839
Styczeń-kwiecień Przebywa na Nowej Zelandii, gdzie zawinął w styczniu do miasta Kororāreka (obecnie Russell). Przeprowadzał wtedy pierwsze w historii wyspy badania geologiczne, między Bay of Islands a Hokianga Harbour.
25 kwietnia Na pokładzie barku "Justine" przypływa do Port Jackson - Sydney. "Sydney Gazette" (z 27 kwietnia 1839 r.) wymienia go wśród kilku pasażerów tego francuskiego statku.
7 czerwca Na przyjęciu, wydanym przez gubernatora Gippsa w Government House, Strzelecki poznaje Lady Franklin z Hobart i otrzymuje zaproszenie na Tasmanię.
Sierpień - Strzelecki rusza na 3-miesięczną wędrówkę: Góry Błękitne, rzeka Grose. Towarzyszy mu m.in. były zesłaniec, pochodzący z Irlandii , James Nolan (Keena), który pozostanie na służbie do końca pobytu Strzeleckiego w Australii.
Październik - Strzelecki odkrywa złoto i srebro w okolicach Lithgow w dolinie Clwydd (Nowa Południowa Walia). Ma "za mało rąk i czasu" , żeby znalezisko zbadać dokładniej.
28 listopada - Strzelecki dociera z powrotem do Sydney. Po powrocie odbywa rozmowę z gubernatorem Gippsem, w której gubernator prosi go, o nieujawnianie faktu odkrycia złota.
Mieszka w Australian Club (dawniej Pulteney Hotel) na rogu Bent i O'Connell Str. Zostaje honorowym członkiem Klubu. Spotyka się i zawiera przyjaźń z Jamesem (synem Hannibala) McArthurem z Parramatta.
21 grudnia - Początek drugiej wyprawy Strzeleckiego w Góry Śnieżne i dalej do Port Phillip (obecnie Melbourne), w towarzystwie Jamesa McArthura. Boże Narodzenie na farmie Jamesa (syna Johna) McArthura w Camden.
1840
12 marca - odkrycie, zdobycie i nazwanie najwyższego szczytu kontynentalnej Australii Górą Kosciuszki (2228 m. n. p. m.). Strzelecki określa położenie źródeł rzeki Murray i kontynuuje wyprawę w kierunku Melbourne. Nadaje nowo odkrytemu obszarowi nazwę Gippsland.
19 maja - Dociera do Melbourne, gdzie zaprzyjaźnia się z Henry Gisborne'm (Commissioner of Crown Lands) - wspólnie redagując broszurę, w której zamieszcza mapy przebytych terenów i relację z wyprawy. Broszura przesłana do Gubernatora Gippsa zostanie opublikowana w Anglii.
7 lipca - Wypływa z Melbourne na brygu "Emma" aby przez Geelong udać się do Launceston na Tasmanii.
24 lipca - Strzelecki ląduje na Tasmanii. Nawiązuje przyjaźń z gubernatorem Sir Johnem Franklinem (ur. 1786) i Lady Jane Franklin (ur. 1793). W czasie trzech zorganizowanych wypraw w głąb Tasmanii przebył ponad 3 tys. km.
1841
11 lutego - Do Port Albert wpływa statek "Singapore" z angielskimi osadnikami, mającymi się osiedlić na terenach oznakowanych przez Strzeleckiego na jego mapie Gippslandu, opublikowanej w Londynie.
26 sierpnia - Raport Strzeleckiego dla "His Excellency Sir George Gippsa" zostaje opublikowany w Parliamentary Papers w Sydney.
listopad - Strzelecki odkrywa złoża węgla w okolicach miejscowości Jerusalem, ponadto w okręgu Sorell koło Asbestos Range (obecnie Narawntapu) znajduje złoża miedzi i złotonośnego kwarcu. Wskazuje możliwość wykorzystania tasmańskich jezior do irygacji pól uprawnych.
1842
13 stycznia - Strzelecki wspina się na najwyższy szczyt Flinders Island (Kpt. J. Lort Stokes nazwie go później Strzelecki's Peak). Zakłada z Franklinem Tasmanian Society of Natural Sciences z pismem Tasmanian Journal.
29 września- Odpływa do Sydney na parowcu "Sea Horse", gdzie dopływa w październiku. Wyprawa w okolice Tahlee w Port Stephens koło Newcastle.
W tym okresie wyprawił się także w swą trzecią ekspedycję australijską, tym razem na północ i osiągnął południową granicę kolonii Queensland. Ogółem , podczas swojego pobytu w Australii przebył ponad 11.000 kilometrów, głównie pieszo. Koszt wypraw wyniósł około 5.000 funtów, który pokrył z własnych dochodów (sprzedaż okazów zoologicznych i geologicznych do muzeów w Europie).
1843
22 kwietnia - Rusza w podróż powrotną do Francji. Po drodze: Wielka Rafa Koralowa, Archipelag Malajski, Bali, Singapur, Chiny, Indie, Egipt.
Październik - Powraca do Londynu, kończąc tym samym swoją 9-letnią podróż dookoła świata.
Listopad - Z Tasmanii przybywa Francis Corbould i przywozi Strzeleckiemu 400 funtów w ramach prezentu pożegnalnego od mieszkańców Tasmanii. Zostają przeznaczone na wydanie książki: Physical Description of New South Wales and Van Diemen's Land. Jest to pierwsza tak dokładnie naukowo opracowana książka o Australii.
1844
Wykonuje pozostałe analizy geologiczne australijskich próbek w Laboratory of the Economical Geology w Londynie.
Czerwiec - Do Londynu wracają Franklinowie. Strzelecki pomaga Sir Johnowi redagować jego broszurę o problemach Tasmanii.
1845
15 maja - Strzelecki publikuje w Londynie "Physical description of New South Wales and Van Diemen's Land" ("Fizyczny opis Nowej Południowej Walii i Ziemi van Diemena"). Dzieło to osiągnęło światową sławę w geografii i stało się na następnych 40 lat podstawowym źródłem wiedzy geologicznej i przyrodniczej o Australii.
19 maja - Franklin wypływa na swoją ostatnią wyprawę arktyczną. W podarunku na drogę otrzymuje świeżo wydaną książkę Strzeleckiego. Strzelecki wysyła też egzemplarz do Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.
Listopad - Strzelecki uzyskuje obywatelstwo brytyjskie.
1846 - Maj
Royal Geographical Society przyznaje Strzeleckiemu Złoty Medal Odkrywców (najważniejsza nagroda brytyjskiego Królewskiego Towarzystwa Geograficznego), za eksplorację południowo-wschodniej Australii . Jego wielka kolorowa mapa geologiczna Nowej Południowej Walii i Tasmani o wymiarach 7,6 x 1,5 metra (!) jest eksponowana publicznie. Podczas wizyt u Lorda Sidneya Herberta, poznaje Florence Nightingale.
1847
Styczeń - Wyjeżdża do Irlandii, jako pełnomocnik angielskiego komitetu pomocy B.R.A. na hrabstwa Sligo, Mayo i Donegal do kierowania dystrybucją pomocy Irlandczykom, dotkniętym klęską głodu w ramach (British Association for the Relief of Extreme Distress in Ireland and Scotland) - znanego jako British Relief Association.
Kwiecień - Choruje na tyfus.
Lipiec - Zostaje przeniesiony do Dublina jako Superintendent lub "Commissioner". Organizuje m.in. pieczenie chleba, uprawę rzepy i dożywianie dzieci poprzez sieć lokalnych szkół. Rok później, w trakcie 1848 r. i kulminacyjnym momencie działania programu Strzeleckiego, ponad 200.000 dzieci na zachodnim wybrzeżu Irlandii zawdzięczało swój codzienny posiłek Strzeleckiemu i B.R.A - w przeciwnym razie czekałaby je niechybna śmierć głodowa.
1848
21 listopada - Otrzymuje jeden z pierwszych Orderów Łaźni nadanych cywilom.
1850
Strzelecki odpoczywa i podróżuje po Europie, m.in. w Kissingen - Bawaria i Boulogne - Francja.
1853
2 czerwca - Zostaje członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie (The Royal Society of London). Działa w Royal Geographical Society (w latach 1853-58). W Australii odbywa się dyskusja na temat pierwszeństwa w odkryciu złota - nagrodę w wysokości (£10.000) otrzymuje Edward Hargraves, odkrywca złota w Yorker's Corner/Ophir w 1851.
1856
Strzelecki publikuje broszurę pt.:"Gold and Silver..." jako suplement do swojej książki "Physical Description of New South Wales and Van Diemen's Land".
We wstępnie pisze: "Celem opublikowania tego dodatku jest nie tyle upomnienie się o zaszczytny tytuł odkrywcy złota w Australii, ile obrona przed zarzutami niedbałości czy nieudolności z mej strony jako badacza na polu geologii i mineralogii"
28 czerwca - Strzelecki wyrusza do Paryża, a stamtąd na Krym w świcie admirała Edmunda Lorda Lyonsa. Podczas Wojny Krymskiej (1853-1856), Strzelecki pracuje w Crimean Army Fund Committee (razem z Florence Nightingale).
1857 - Lipiec
Wyrusza wyprawa McClintocka w poszukiwaniu śladów zaginionego Johna Franklina i jego towarzyszy. Strzelecki zebrał £3000 na ten cel. (W 1859 wyprawa McClintocka potwierdza śmierć Johna Franklina). Mc Clintock nadaje jednej z zatok na Wyspie Prince of Wales (Kanada) nazwę Strzelecki Harbour.
1860
Uniwersytet w Oxfordzie nadaje Strzeleckiemu honorowy doktorat prawa cywilnego.
1866 - Wrzesień
Spotkanie z Adyną w Genewie (?).
1869
30 czerwca - Królowa Wiktoria nadaje mu tytuł Rycerza Orderu św. Michała i św. Jerzego, za "... pięć lat badań prowadzonych w Australii, odkrycie złota, odkrycie nowego terytorium dostępnego do kolonizacji i w końcu za sporządzenie topograficznych i geologicznych map, opartych o astronomiczne obserwacje."
1873
Zimę 1872/73 spędza na południu Europy, próbując podratować zdrowie, które stracił m. in. w wyniku zakażeniem tyfusem podczas swojej pracy w Irlandii.
6 października - Strzelecki umiera w Londynie. Zostaje pochowany na Kensal Green Cemetery
1997 - Listopad
Prochy Pawła Edmunda Strzeleckiego zostają przeniesione do Polski. Zostają złożone w Krypcie Zasłużonych Wielkopolan na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu.
Zobacz również: O Pawle Edmundzie Strzeleckim
-
Szymon Wieczorek
*****
Źródła i literatura
- Paszkowski L., Paweł Edmund Strzelecki. Podróżnik - odkrywca - filantrop, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021
- Słabczyński W., Paweł Edmund Strzelecki. Podróże - odkrycia - prace, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957
- Strzelecki P. E., Pisma wybrane, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960
- Strzelecki P. E., Nowa Południowa Walia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958
- Wyszowska I., Wieczorek S., Życie w podróży. Rzecz o Pawle Edmundzie Strzeleckim, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2024
KALENDARIUM WYDARZEŃ ZWIĄZANYCH Z ROKIEM PAWŁA EDMUNDA STRZELECKIEGO
2022
Marzec - na facebooku powstaje profil Paweł Edmund Strzelecki - reaktywacja pamięci. Strona zamieszcza informacje dotyczące nadchodzącego Roku Pawła Edmunda Strzeleckiego oraz informacje o samym podróżniku.
Kwiecień - poseł Rafał Grupiński kieruje do Marszałek Sejmu poselski projekt uchwały w sprawie ustanowienia roku 2023 Rokiem Pawła Edmunda Strzeleckiego.
20 Lipca - z inicjatywy Rady Osiedla Głuszyna odbyły się uroczystości związane z 225. rocznicą urodzin Strzeleckiego. W Parku im. Pawła Edmunda Strzeleckiego, w obecności konsula honorowego Irlandii, posadzeno pamiątkowy dąb.
22 Lipca - Sejm RP przyjmuje uchwałę ustanawiającą rok 2023 Rokiem Pawła Edmunda Strzeleckiego.
Listopad - Prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak i Marszałek Województwa Wielkopolskiego obejmują patronatem honorowym obchody Roku Strzeleckiego.
W Głuszynie odbywa się uroczysty koncert organowy w rocznicę nadania Strzeleckiemu Orderu Łaźni. Po koncercie zostaje zaprezentowany premierowy film o P.E. Strzeleckim i Głuszynie.
Grudzień - Rada Miasta Poznania przyjmuje stanowisko w sprawie ustanowienia roku 2023 Rokiem Pawła Edmunda Strzeleckiego.
2023 Rok Pawła Edmunda Strzeleckiego
Styczeń - 19.01 inauguracja Roku Strzeleckiego w Szkole Podstawowej nr 53 w Głuszynie.
Luty - 18.02 inauguracja Roku Strzeleckiego w Sydney.
Marzec - 01.03 Organizacja Kosciuszko Heritage z Sydney ogłasza Międzynarodowy Konkurs "W duchu Strzeleckiego"
03.03 Miasto Poznań uruchamia stronę internetową dotyczącą Roku Strzeleckiego - www.poznan.pl/rokstrzeleckiego/.
12.03 Zespół Szkół nr 8 w Poznaniu organizuje uroczystości związane z 183 rocznicą odkrycia i zdobycia przez Strzeleckiego Góry Kościuszki.
24.03 Otwarcie plenerowej wystawy, przygotowanej przez Wydawnictwo Miejskie Posnania, o Pawle Edmundzie Strzeleckim w Głuszynie. W uroczystej inauguracji ekspozycji obok zastępcy prezydenta Poznania Mariusza Wiśniewskiego wzięli udział także m.in. Lloyd Brodrick, ambasador Australii w Polsce, Claire Callaghan, zastępca szefa misji ambasady Irlandii w Polsce oraz przedstawiciele Rady Osiedla Głuszyna.
Maj - w dniach 15-16 maja w Poznaniu przebywała delegacja aborygeńskiego plemienia Monero-Ngarigo (tradycyjnych kustoszy Góry Kościuszki). Pierwszego dnia pobytu w Poznaniu delegacja była goszczona przez społeczność Głuszyny (wizyta w Szkole Podstawowej nr 53 im. Pawła Edmunda Strzeleckiego, zwiedzanie Kórnika i Rogalina oraz wieczorny koncert chóru Djinama Yilaga i spotkanie z mieszkańcami). Drugiego dnia gości przyjął Prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak. Po spotkaniu delegacja zwiedziła Poznań, a wieczorem, w Pawilonie, odbył się koncert aborygeńskiego chóru Djinama Yilaga.
Poczta Polska w placówce w Głuszynie udostępniła pamiątkowy datownik związany z Rokiem Strzeleckiego.
Czerwiec - 02.06 premiera książki Łukasza Wierzbickiego o Pawle Edmundzie Strzeleckim "Co hrabia porabia". Książka przeznaczona dla dzieci i młodzieży w wieku 9-12 lat.
11.06 Przyjazd do Poznaniu pierwszego pociągu IC 17100 "Strzelecki" relacji Warszawa - Zielona Góra/Gorzów Wlkp.
Lipiec - 20.07 Miasto Poznań wraz z Zarządem Transportu Miejskiego uczciło 226. rocznicę urodzin Strzeleckiego wydaniem limitowanej karty PEKA na okaziciela z wizerunkiem odkrywcy i motywami zaczerpniętymi z kultury i sztuki aborygeńskiej.
Sierpień - 31.08 Zaprezentowano medal 22. Poznan Maratonu. Rewers medalu upamiętnia 150 rocznicę śmierci Pawła Edmunda Strzeleckiego.
Październik - 02.10 Uroczyste otwarcie gabinetu Pawła Edmunda Strzeleckiego we Dworze w Koszutach. W Fotoplastykonie Poznańskim otwarto wystawę "Dookoła świata z Pawłem Edmundem Strzeleckim".
04.10 Dom Polonii w Poznaniu prowadzony przez Stowarzyszenie Wspólnota Polska otrzymuje imię Pawła Edmunda Strzeleckiego.
05.10 W siedzibie PTPN odbyła się konferencja naukowa "Paweł Edmund Strzelecki (1797 - 1873). Wielki podróżnik i odkrywca z Wielkopolski w 150 rocznicę śmierci". Organizatorzy konferecji - Stowarzyszenie Wspólnota Polska i Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
06.10 Główne uroczystości Roku Pawła Edmunda Strzeleckiego (relacja). Odsłonięcie tablicy pamiątkowej na Wzgórzu św. Wojciecha ufundowanej przez Janusza Tomaszkiewicza. Uroczystościom przewodził Prezydent Poznania Jacek Jaśkowiak. Swoją obecnością uroczystość uświetnili Lloyd Brodrick, ambasador Australii w Polsce oraz Patrick Haughey, ambasador Irlandii w Polsce. Wieczorem na budynku Urzędu Miasta Poznania zaprezentowano mapping pt. "Co widział Paweł Edmund Strzelecki" przygotowany przez Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu.
27.10 Odsłonięcie muralu autorstwa Radu Dumbravy, poświęconego Pawłowi Edmundowi Strzeleckiemu na budynku Szkoły Podstawowej nr 53 w Głuszynie.
Listopad - 14.11 Odsłonięcie pomnika Strzeleckiego (przeniesionego z ul. Winklera) w parku jego imienia w Głuszynie. Gościem honorowym był Patrick Haughey - ambasador Irlandii w Polsce. Po uroczystościach nastąpiło posadzenie "Lasu Strzeleckiego".
18.11 W Australii, w miejscowości Towong nad rzeką Murray (Victoria) odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Pawłowi Edmundowi Strzeleckiemu.
Grudzień - 18.12 Premiera powieści Radosława Nawrota pt. "Góra Kościuszki"
2024
Marzec - 4.03 Ukazała się książka "Życie w podróży. Rzecz o Pawle Edmundzie Strzeleckim" autorstwa I. Wyszowskiej i S. Wieczorka
Październik - 7.10 Prezentacja i promocja monografii "Paweł Edmund Strzelecki. Wielki podróżnik i odkrywca z Wielkopolski" w siedzibie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
***
Szymon Wieczorek