Roman Dmowski
Roman Stanisław Dmowski (1864-1939) - pisarz, polityk, działacz społeczny, ideolog. Urodził się 9 sierpnia 1864 r. w Warszawie (Praga), w rodzinie brukarza Walentego i Józefy z Lenarskich. Kończył gimnazjum klasyczne, studiował nauki przyrodnicze w Warszawie. W 1888 r. wstąpił do Związku Młodzieży Polskiej (ZET), a w 1890 r. do Ligi Polskiej, którą przekształcił w Ligę Narodową. W 1891 r. skazany na osiedlenie poza Królestwem Polskim, przeniósł się do Galicji. Był redaktorem i wydawcą "Przeglądu Wszechpolskiego" i in. pism narodowych. Kształtował oblicze ideowe i polityczne Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego.
W 1903 r., we Lwowie opublikował książkę "Myśli nowoczesnego Polaka". Uznano ja za katechizm obozu narodowego w Polsce. W czasie rewolucji 1905-1907 powrócił do Warszawy. Zwalczał idee rewolucyjne i ogłosił program autonomii Królestwa Polskiego w ramach Rosji. Z jego inicjatywy rozwinięto Macierz Szkolną, Narodowy Związek Robotników i inne organizacje. W 1907 r. wybrany do Dumy Państwowej Rosji, został w niej prezesem Koła Polskiego. Z Czechami organizował ruch neoslawistyczny. W 1908 r. wydał książkę Niemcy, Rosja i kwestia polska. Dowodził w niej, że miejsce Rosji, jako głównego wroga narodu polskiego, zajęły Niemcy. Wzywał do taktycznej współpracy z Rosją w celu zahamowania ekspansji niemieckiej i obrony egzystencji narodu polskiego. Był przeciwnikiem powstań zbrojnych, socjalizmu, mesjanizmu i romantyzmu politycznego. Wzywał do pracy organicznej i realizmu.
W czasie wojny głosił program współpracy z państwami Ententy przeciw Niemcom, wzywał do zjednoczenia ziem polskich w ramach państwa rosyjskiego. W 1915 r. opuścił Rosję i działał w Anglii, Francji oraz Szwajcarii. W Lozannie założył Agencję Polską z M. Seydą na czele, która podejmowała liczne inicjatywy propagandowe na rzecz odbudowy państwa polskiego. Publikowano czasopisma i książki, gromadzono informacje, prowadzono instruktaż. W marcu 1917 r. opracował memoriał postulujący odbudowę zjednoczonego, niepodległego państwa polskiego, obejmującego wszystkie ziemie etnicznie polskie. Memoriał ten wręczył rządom państw Ententy. Latem tegoż roku opracował memoriał postulujący przebudowę Europy Środkowo-Wschodniej. W sierpniu powołał do życia Komitet Narodowy Polski (KNP), który wkrótce uznany został za oficjalne przedstawicielstwo nie istniejącego państwa polskiego. KNP spowodował utworzenie Armii Polskiej we Francji. W ślad za tym odbudowujące się państwo polskie uznane zostało za sojusznika państw Ententy i dopuszczone było do udziału w Konferencji Pokojowej w Paryżu, w 1919 r.
Dmowski jako prezes KNP został II delegatem na konferencję w Paryżu. Opracowywał memoriały, konferował z przywódcami państw zwycięskich, przemawiał na posiedzeniach. Odegrał wybitną rolę w kształtowaniu decyzji Konferencji Pokojowej w sprawie zach. granicy Polski. KNP utrzymywał ścisły kontakt z ludnością polską zaboru pruskiego, był jej powiernikiem i reprezentantem. Memoriały Komisariatu NRL trafiały bezpośrednio do KNP i Dmowskiego. Przekazywano je aliantom. Już 16 II 1919 r. pod presją Francji ofensywa niemiecka w Wielkopolsce została wstrzymana. Linia rozejmowa pokrywała się z aktualną linią frontu powstańczego. 28 VI 1919 r. podpisano traktat pokojowy z Niemcami. Na odcinku Wielkopolski przyznawał on Polsce nie tylko obszary wyzwolone przez powstańców, ale również Bydgoszcz, Chodzież, Zbąszyń, Leszno, Rawicz, Kępno. Duża była w tym zasługa KNP, jak również osobista Dmowskiego. Udział w Konferencji Pokojowej wyczerpał jego siły. Przez pewien czas leczył się.
Po powrocie do Polski w 1920 r. wszedł w konflikt z Piłsudskim. Chociaż był posłem na Sejm, nie został w stolicy, lecz przeniósł się do Poznania. Następnie osiadł na szereg lat w Chludowie (k. Poznania). Pisał artykuły do prasy narodowej i książki (m.in. Polityka polska iodbudowanie państwa), polemizował z piłsudczykami, zwalczał socjalistów i komunistów, wzywał do zachowania czujności wobec Niemiec, nadal popierał idee szukania porozumienia z Rosją. W 1926 r. zwalczał przewrót Piłsudskiego, ale jednocześnie wystąpił przeciw tendencjom separatystycznym w Wielkopolsce i na Pomorzu. W grudniu 1926 r. powołał do życia Obóz WielkiejPolski (OWP), jako organizację skupiającą różne siły narodowe i zmierzające do obalenia sanacji. Podjęto prace nad pozyskaniem młodzieży studenckiej i robotników. Wystąpienia Dmowskiego coraz silniej przejawiały tendencje antysemickie. Występowały one już wcześniej, ale w latach 30. przekształciły się w swojego rodzaju fobie. Dmowski pisał nowe artykuły i książki (Świat powojenny i Polska, Przewrót i in.), ale rozumowanie jego było już mniej precyzyjne, a prognozy się nie sprawdzały. Pogarszała się sytuacja materialna pisarza. Stopniowo tracił siły. W 1923 r. został doktorem honoris causa UP. W 1934 r. sprzedał Chludowo i przeniósł się do przyjaciół Niklewiczów, do Warszawy. Zmarł w nocy z 1 na 2 stycznia 1939 r. w Drozdowie (k. Łomży). Jego pogrzeb przybrał charakter wielkiej demonstracji. Rodziny nie założył.