Tuż po utworzeniu pierwszego biskupstwa (968) w pobliżu palatium książęcego i rotundy fundowanej w 965 r. na Ostrowie Tumskim Mieszko I rozpoczął budowę trójnawowej bazyliki wczesnoromańskiej. Po zniszczeniach w l. 1038-39 świątynię odbudowano do 1058 jako bazylikę romańską. W XIII w. wzniesiono wczesnogotyckie prezbiterium, a w 2. poł. XIV w. nowy, gotycki korpus nawowy. W wiekach XIV-XVI trwała przebudowa gotycka, w trakcie której powstało nowe prezbiterium z ambitem, a całość otoczono wieńcem kaplic. W XVII w. dokonano gruntownej przebudowy katedry w stylu barokowym (zapewne przez Krzysztofa Bonadurę Starszego, później wg proj. Pompeo i Antoniego Ferrarich). Po pożarze w 1772 r. kościół otrzymał wystrój późnobarokowy, który zachował się aż do 1945 r. W 1779 r. przebudowano fasadę (proj. Efraim Schroeger), dodając w 1790 r. nowe hełmy wieżowe (proj. Bonawentury Solariego). Katedra uległa poważnemu zniszczeniu w 1945 r. w czasie walk o Poznań. Odbudowy dokonano w l. 1948-56 wg projektu Franciszka Morawskiego, nadając budowli formy gotyckie z XIV i XV w., a hełmom wież wygląd z lat 1725-29.
Główne wejście do katedry znajduje się w fasadzie frontowej i prowadzi przez gotycki portal z XV w. i drzwi z brązu (proj. Kazimierz Bieńkowski, 1979 r.) ze scenami z życia św. Piotra i św. Pawła. Nad portalem wysokie okno gotyckie z rozetą, wyżej schodkowy szczyt z blendami; w dolnej części wieży południowej zachowane romańskie lico kamiennego muru.
To trójnawowy kościół bazylikowy z ambitem i nawami bocznymi, do których przylega 12 kaplic, 2 zakrystie i kruchta. Prezbiterium i ambit nakryte są sklepieniem żebrowym, a nawa główna i boczne gwiaździstym. W prezbiterium obiekty sprowadzone po II wojnie światowej z Dolnego Śląska. Pośrodku późnogotycki ołtarz główny - poliptyk z 1512 r. z rzeźbami Maryi z Dzieciątkiem, św. Barbary i św. Katarzyny w części środkowej; na skrzydłach bocznych cztery kwatery z rzeźbami 12 świętych niewiast, a po stronie przeciwnej malowane sceny Męki Pańskiej oraz sylwetki świętych. W prezbiterium m.in. późnogotyckie stalle z XVI w., gobelin flamandzki z XVII w., pięć rzeźb późnogotyckich z XVIII w., późnobarokowa ambona oraz chrzcielnica z 1720 r., a na froncie ołtarz liturgiczny z 1971 r. z płaskorzeźbami 12 apostołów proj. Józefa Stasińskiego.
W posadzce przed prezbiterium płytę z brązu upamiętniającą pierwszego biskupa Jordana oraz imiona 7 władców spoczywających w katedrze. Nawę zamyka chór muzyczny z organami, a pod nimi renesansowe nagrobki z XVI w.: Jana Przecławskiego, Janusza Przecławskiego i jego żony Anny z Sadów oraz epitafium Piotra Przecławskiego.
Wiele cennych dzieł sztuki znajduje się w nawach bocznych, ambicie, a zwłaszcza kaplicach, które w większości zachowały barokowy charakter. Z wyposażenia naw wymienić należy m.in. gotycką płytę nagrobną Teodorka Pradela (zm.1383), 5 gotyckich i renesansowych spiżowych płyt nagrobnych z XIV i XV w. z norymberskiego warsztatu Vischerów (zrabowane przez Niemców w czasie wojny powróciły w 1990 r. z Sankt Petersburga) oraz nagrobek bpa Benedykta Izdbieńskiego, dzieło polskiego rzeźbiarza doby renesansu Jana Michałowicza z Urzędowa. Z wyposażenia kaplic wymienić należy przede wszystkim okazały renesansowy nagrobek rodu Górków z 1574 r., dzieło Hieronima Canavesiego w kaplicy Najświętszego Sakramentu oraz obraz Wjazd św. Marcina do Amiens, dzieło Krzysztota Boguszewskiego z 1628 r. w kaplicy św. Marcina.
Szczególne znaczenie mają dwie kaplice - Złota, czyli Królów Polskich i św. Stanisława, zwana też Królewską. W pierwszej, wzorowanej na architekturze bizantyjskiej znajduje się sarkofag z 1840 r. ze szczątkami Mieszka I i Bolesława Chrobrego oraz pomnik tych władców, dzieło Christiana Raucha z 1841 r. W kaplicy Królewskiej (gdzie niegdyś znajdował się nagrobek króla Przemysła II) monumentalne epitafium króla z 1995 r., dzieło Mariana Koniecznego.W podziemiach katedry relikty katedry wczesnoromańskiej i romańskiej, odkryte w latach 1946 i 1951-56 oraz domniemane grobowce Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W dalszej części krypty, pod zachodnią częścią prezbiterium utworzono lapidarium kamiennych nagrobków i epitafiów, a w ostatniej w 1963 r. utworzono kryptę grobową poznańskich arcybiskupów i sufraganów.
Więcej o Ostrowie Tumskim w przewodniku multimedialnym
Wróć do listy