Jezioro Rusałka

W północno-zachodniej części Poznania znajduje się zbiornik zaporowy Rusałka, utworzony w roku 1943 przez spiętrzenie wód Bogdanki. Ma on powierzchnię 36,7 ha, głębokość maksymalna wynosi 9,0 m, a średnia tylko 1,9 m. Jest głębszy w części wschodniej, przy wypływie rzeki, zaś w części zachodniej głębokość nie przekracza 2,5 m. Oprócz rzeki Bogdanki (ryc. 15), zbiornik zasila 5 mniejszych cieków. Są to Strumień Golęciński oraz 4 okresowe dopływy bez nazwy (Gołdyn 1988).

Zlewnia bezpośrednia Rusałki, czyli obszar, z którego wody spływają bezpośrednio do zbiornika poprzez linię brzegową, ma powierzchnię 2,13 km2, zajętą przez lasy (31%), tereny zabudowane (23%) i zielone (46%) (Białek 2005). Wśród tych ostatnich warto zwrócić uwagę na wilgotne łąki, gdzie rośnie kilka ciekawych gatunków turzyc, np. niezbyt częsta turzyca sina (Carex flacca), charakterystyczna dla muraw nawapiennych. Wzdłuż południowych brzegów Bogdanki licznie występuje topola czarna (Populus nigra) i wierzba biała (Salix alba). Nad wodą można również spotkać chroniony krzew - kalinę koralową (Viburnum opulus) (Janyszek i in. 2002).

Okolice Rusałki i Bogdanki to również miejsce występowania wyjątkowych owadów (ryc. 16) np.: narażonej na wyginięcie pachnicy dębowej (Osmoderma eremita) - chrząszcza związanego z dziuplami próchniejących, starych dębów. W okolicy zbiornika można też spotkać największą krajową ważkę - żagnicę zieloną (Aeshna viridis). W wodach jeziora występuje rzadki ślimak przytulik wautiera (Ferrissia wautieri). Spośród chronionych gatunków ptaków wodnych jest tutaj perkoz dwuczuby (Podiceps cristatus) (Janyszek i in. 2002), zaś z ssaków gronostaj (Mustela ermimea) oraz wydra (Lutra lutra) (Brzezińska 1981, Śmiełowski i Dzięciołowski 2002).

Zbiornik Rusałka oraz dolina Bogdanki stanowią bardzo dogodny teren rekreacyjny dla mieszkańców Poznania (ryc. 17, 18). Z tego względu istotną rolę odgrywa czystość wód jeziora, od której uzależniona jest możliwość wykorzystywania go do kąpieli. Złą jakość wód wykazywały już badania z lat 1988 i 1994 (pozaklasowy charakter) (Błażejewski 1988; Pułyk i Tybiszewska 1995; Gołdyn i in. 1996). Potwierdziły ją także badania z lat 2003-2004 (Kozłowska i Michałkiewicz 2004) oraz 2005-2007 (Gołdyn i in. 2010). Ocena przeprowadzona w oparciu o nowe Rozporządzenie Ministra Środowiska (2008) również wykazała, że jezioro nie mieści się w stanie dobrym.

Rusałka należy do jezior polimiktycznych, czyli takich, w których wody ulegają częstemu mieszaniu przez wiatr do samego dna. Sprzyja temu wydłużony kształt jeziora, zgodny z przeważającym zachodnim kierunkiem wiatrów. Termiczne uwarstwienie wykształca się latem tylko w najgłębszym miejscu. Niekorzystnym zjawiskiem jest wytwarzanie się tam nad dnem już od wczesnej wiosny strefy beztlenowej. W lecie sięga ona nawet od 3 metrów głębokości do dna. Z kolei w warstwach powierzchniowych stężenia tlenu z reguły są wysokie, w wyniku intensywnego rozwoju fitoplanktonu. Zakwity wody przyczyniają się do znacznego obniżenia przezroczystości wody (poniżej 1 m) oraz zwiększenia stężeń chlorofilu-a (ponad 100 µg·l-1). Stężenia związków biogennych (azotu i fosforu) są najwyższe w wodzie nadosadowej, co jest konsekwencją ich uwalniania się z osadów dennych. W tym czasie w powierzchniowej warstwie wody następuje pobieranie biogenów przez organizmy planktonowe.