Słowo wstępne
Słownik gwary miejskiej Poznania jest wynikiem wieloletniej pracy zespołu powstałego w Zakładzie Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Celem książki jest przedstawienie nieoficjalnej, potocznej, codziennej polszczyzny Poznania (gwary miejskiej) z jej cechami regionalnymi, dialektalnymi i zapożyczeniami. Opracowanie nie obejmuje gwar socjalno-zawodowych (lekarzy, rzemieślników, wojskowych i in.) ani środowiskowych (np. młodzieży szkolnej, studenckiej, fanów, grup przestępczych). Odmienna jest ich geneza, struktura, interpretacja, stanowią one osobny przedmiot badań językoznawczych. Kartotekę słownictwa Poznania zapoczątkowały prace magisterskie napisane w Zakładzie Języka Polskiego Instytutu Filologii Polskiej UAM. Magistranci prowadzili badania metodą kwestionariuszową, fonograficzną i zapisów zasłyszanych wypowiedzi. Do istotnych opracowań należą: Małgorzaty Witaszek, Język mówiony inteligencji poznańskiej Małgorzaty Żak, Słownictwo i frazeologia środowiska rzemieślniczego w Poznaniu . Materiały obydwu prac magisterskich wykorzystano w popularnonaukowej publikacji autorstwa Moniki Gruchmanowej, Małgorzaty Witaszek-Samborskiej i Małgorzaty Żak-Święcickiej, Mowa mieszkańców Poznania (Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1986, wyd. II 1987), w której szkicowo zarysowano problematykę mówionej, potocznej polszczyzny poznaniaków. Nadto ekscerpcją objęto teksty pisane i w ten sposób powstały prace magisterskie: Joanny Chrząstowskiej-Ciechanowskiej Zaułki grzecznego miasta Marii Rataj (Poznań 1962); Anny Krawczyk Słownictwo i frazeologia w Wuja Ceśku opowiada Stanisława Strugarka (Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1987); Grażyny Kornackiej Słownictwo i frazeologia felietonów radiowych Juliusza Kubla Blubry Starego Marycha z udostępnionych nam wówczas przez autora maszynopisów (publikacja pod tym samym tytułem ukazała się nakładem KAW w Poznaniu w 1987 r.); Agaty Karłowicz Regionalizmy poznańskie w piśmiennictwie satyrycznym z końca XIX i początków XX wieku . Okazało się też, że niezależnie od wymienionych materiałów, kartoteki słownikowe prowadziło również dwoje pracowników Instytutu Filologii Polskiej, wywodzących się z zasiedziałych rodzin poznańskich: Irena Sarnowska-Giefing i Janusz Padalak. Nadto Anna Piotrowicz zajęła się regionalizmami u pisarzy poznańskich (rozprawa doktorska). Wszyscy oni zgłosili gotowość włączenia zebranych przez siebie materiałów do wspólnej kartoteki i uczestniczenia w dalszym gromadzeniu zbiorów.
W roku 1982 ukształtował się zespół pod kierownictwem profesorów Moniki Gruchmanowej i Bogdana Walczaka w składzie: Stanisław Bąba, Janusz Padalak, Anna Piotrowicz, Wojciech Rzepka, Irena Sarnowska-Giefing, Małgorzata Witaszek-Samborska. Przedyskutowano koncepcję opracowania oraz instrukcję i zakres dalszego gromadzenia materiału z języka mówionego i pisanego (szczegółowy zestaw źródeł znajdzie Czytelnik w odrębnym wykazie). Równocześnie zgłoszono projekt publikacji do Państwowego Wydawnictwa Naukowego. Ówczesna dyrektor poznańskiego oddziału, pani Władysława Klawiter, przyjęła go życzliwie, stając się jako poznanianka orędowniczką tegoż przedsięwzięcia. Patronat nad Słownikiem objął prezydent Poznania, pan Andrzej Wituski. Inspirujące były spotkania zorganizowane w latach 1983 - 1986, w których oprócz autorów i wydawnictwa uczestniczyli: prof. Władysław Kuraszkiewicz, wieloletni dyrektor Instytutu Filologii Polskiej i kierownik Zakładu Języka Polskiego, Janusz Dembski, dyrektor Biblioteki Raczyńskich, oraz dziennikarze poznańskiej prasy. Plonem ukazujących się informacji prasowych o powstającym Słowniku były nadsyłane do Zakładu Języka Polskiego drobne teksty i przykłady słownictwa (od kilku do kilkudziesięciu wyrazów), potwierdzające i wzbogacające zebraną już przez nas dokumentację.
Prace nad polszczyzną Poznania przebiegały w kilku etapach: gromadzenie materiałów, ich zespołowa weryfikacja (przy wątpliwościach sięgano do informatorów), sprawdzanie każdego hasła w słownikach, Atlasie języka i kultury ludowej Wielkopolski (pod redakcją Zenona Sobierajskiego i Józefa Burszty), w kartotece Słownika gwar polskich w Krakowie . Po zebraniu danych redagowano hasła. Oprócz części słownikowej opracowano część monograficzną z rysem historycznym rodowodu polszczyzny Wielkopolan i opisem poszczególnych działów językowych. Chodziło bowiem o jak najszersze przedstawienie istotnych, charakterystycznych cech, zarówno tych, które już zanikają, jak i tych, które trwają nadal.
Autorzy pragną podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania niniejszej publikacji: władzom miasta za patronowanie temu przedsięwzięciu, prof. Władysławowi Kuraszkiewiczowi za merytoryczne uwagi, Wydawnictwu za stałe zainteresowanie tokiem pracy i troskę edytorską, dr. Edmundowi Kownackiemu za sprawdzenie haseł w słownikach, prof. Jerzemu Reichanowi za udostępnienie kartoteki Słownika gwar polskich, mgr Marii Niezabitowskiej i mgr Marii Tokarz za żmudne wyszukiwanie w tejże kartotece przesyłanych przez nas haseł i przedstawianie ich zasięgu geograficznego, prof. Andrzejowi Kwileckiemu, dyrektorowi Instytutu Socjologii UAM, za udostępnienie nam prac konkursowych (pamiętników) oraz wszystkim poznańskim informatorom, zarówno rozmówcom, jak i tym, którzy nadesłali nam słownictwo bądź też drobne teksty, uczestnicząc we współtworzeniu tej publikacji. Szczególnie gorące podziękowania kierują autorzy pod adresem dyrektora poznańskiego oddziału Wydawnictwa Naukowego PWN pani Olchy Sikorskiej, która naprzód służyła zespołowi radą i pomocą we wszystkich trudnościach, a potem niestrudzenie zabiegała o środki finansowe umożliwiające wydanie ukończonego opracowania. Bez jej ofiarności, uporu i konsekwencji w dążeniu do celu niniejsza publikacja nigdy by nie ujrzała światła dziennego.
Autorzy