Dawne kolegium jezuickie
Kolegium - czyli dom zakonny, w którym część zakonników trudniła się kształceniem młodzieży - ufundowano w Poznaniu w 1570 r. W następnym roku przybyli do miasta pierwsi jezuici. Kolegium otwarto w 1573 r.; jego organizatorem i pierwszym rektorem był ksiądz Jakub Wujek. Szkoła reprezentowała wysoki poziom naukowy.
W 1611 r. jezuici otrzymali od króla Zygmunta III Wazy przywilej podnoszący ją do rangi uczelni akademickiej. Sprzeciw Akademii Krakowskiej spowodował jednak, że papież Paweł V nie zgodził się na otwarcie nowego uniwersytetu.
W latach 1678-85, na mocy przywileju Jana III Sobieskiego, kolegium miało prawo nadawania stopni naukowych z zakresu filozofii i teologii. Jezuici posiadali bogatą bibliotekę, od 1677 r. mieli własną drukarnię (znanych jest 630 tytułów powstałych w tej oficynie), prowadzili teatr szkolny. Likwidacja zakonu jezuitów w 1773 r. nie przerwała działalności szkoły; od 1780 r.istniała ona jako Akademia Wielkopolska, potem (do 1793 r.) - jako Poznańska Szkoła Wydziałowa.
Po przybyciu do Poznania jezuici osiedlili się w południowej części miasta, niedaleko fary. Ich pierwszą siedzibą był dawny budynek szpitala dla uczniów szkoły farnej, z kaplicą św. Gertrudy, a w 1573 r.objęli też nie istniejący dziś kościół św. Stanisława. Równocześnie rozpoczęli budowę kolegium, które w ciągu kolejnych dziesięcioleci było sukcesywnie powiększane.
Obecnie istniejące kolegium powstało w XVIII w. Budowę zaprojektowanego przez Jana Catenazziego gmachu rozpoczęto w 1703 r. Zdążono położyć fundamenty, gdy prace budowlane przerwała wojna północna. Dokończono je dopiero w l. 1722-32. Pierwotnie budynek miał kształt podkowy; w poł. XVIII w.przedłużono jego wschodnie ramię, kończąc je skrzydłem od strony dzisiejszego pl. Kolegiackiego. W tym samym mniej więcej czasie zamknięto dziedziniec od strony północnej piętrowym budynkiem z bramą, nad którą wzniesiono wieżę. W XIX w. dobudowano niski ryzalit z wejściem od strony dziedzińca, a na początku XX w. budynek położony wzdłuż ul. Za Bramką.
Po likwidacji kolegium w jego pomieszczeniach znalazły siedzibę różne urzędy pruskie, mieściła się tu m.in. rejencja Wielkiego Księstwa poznańskiego. W latach 1815-30 rezydował tu namiestnik księstwa, książę Antoni Radziwiłł. W jego salonie koncertował w 1828 r. Fryderyk Chopin. Jesienią 1806 r.zamieszkał w gmachu Napoleon Bonaparte. W latach międzywojennych miały tu swą siedzibę władze wojewódzkie, od 1962 r. - miejskie. Obecnie mieści się tu Urząd Miasta.
Potężny, czterokondygnacyjny gmach przykryty jest dachem dwuspadowym. jego elewacje - bez względu na czas powstania - zdobi jednolita stylowo, barokowa i neobarokowa dekoracja. w latach 1995-98 przeprowadzono renowację budowli, gruntownie modernizując jej wnętrze. Od strony zachodniej gmach łączył się z kościołem św. Stanisława biskupa. Na dziedzińcu ustawiono w 1988 r.rzeźbę Edwarda Haupta Macierzyństwo, stojącą przed 1939 r. w dziedzińcu miejskim. Po przeciwnej stronie ul. Gołębiej znajduje się barokowy budynek dawnej szkoły jezuickiej, wzniesiony w poł. XVIII w. Jego cztery piętrowe skrzydła otaczają niewielki dziedziniec. Do 1858 r.mieściło się w tym gmachu Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Obecnie jest siedzibą Państwowej Szkoły Baletowej. tablica na budynku przypomina, że w 1783 r.wystąpił tu po raz pierwszy w Poznaniu zespół aktorów Wojciecha Bogusławskiego.
Tekst za: "Poznań od A do Z" pod redakcją Włodzimierza Łęckiego i Piotra Maluśkiewicza, Wydawnictwo Kurpisz S. A., Poznań 1998