Historia Śródki
Śródka - historia
Śródka kształtowała się w nieuchwytny źródłowo sposób najpierw jako osada służebna kompleksu na Ostrowie Tumskim. Obecny teren Śródki składa się właściwie z dwóch składników, przez wieki funkcjonujących na całkowicie odrębnych statusach prawnych. Chodzi o miasto biskupie Śródka oraz miasto kapitulne Ostrówek. Ten ostatni jest dziś szczególnie trudno uchwytny, mimo że zachowały się źródła. Wiemy, że istniał między Ostrowem Tumskim i Śródką, co poświadcza krótka ulica o tej nazwie. Brak niestety jakichkolwiek przekazów kartograficznych pozwalających zapoznać się z pierwotną sytuacją topograficzną. Domyślamy się, zgodnie z nazwą, że była to niewielka wysepka w nurcie Cybiny, na tyle stabilna, że mogła się na niej wykształcić stała osada, w źródłach znamy stałych mieszkańców tego miejsca już w pierwszej połowie XIV w. W miarę upływu czasu uzyskała status osobnego miasta, rządzonego na prawie polskim, później magdeburskim. Z powodu braku rozstrzygających badań można wyłącznie snuć przypuszczenia co do stosunków przestrzennych Ostrówka. Wskazać tu należy zbieg ulic Ostrówek, Śródka, Filipińskiej i św. Jacka, jako miejsca, jak się zdaje, o istotnym znaczeniu. Rozwidlenie się ulic Śródka i Filipińskiej może być nie tylko wynikiem skupiania się ciągów komunikacyjnych przechodzących przez Rynek Śródecki i omijających od północy lub od południa kościół tam stojący ale także skupiających się w punkcie przejścia przez bród lub most, na nurcie odnogi Cybiny. W tym wypadku, ulica św. Jacka znaczyłaby linię przepływu tego cieku. Z elementów zagospodarowania Ostrówka zachowała się główna oś komunikacyjna (ulica Ostrówek), także zachowany w podziałach własnościowych układ ulic i nieruchomości od południa może być pozostałością pierwotnego zagospodarowania Ostrówka, z rodzajem nieregularnego placyku połączonego krótkim odcinkiem ulicy Cybińskiej.
Czas powstania Śródki jest nieporównanie starszy. Pierwszą wzmiankę źródłową, z 1231 r., uznać trzeba za wyjątkowo późną. Mówi ona o istniejącym już kościele św. Małgorzaty. Wezwanie to rozpowszechniło się w Europie po rozpoczęciu wojen krzyżowych. Próbując wskazać czas, w którym osada śródecka mogła zacząć się zawiązywać, wskazać trzeba na fakt istnienia w 1187 r. leżącego pobliżu, ale znacznie dalej od kompleksu na Ostrowie Tumskim kościoła św. Michała, będący albo poprzednikiem albo wcześniejszym wezwaniem obecnego kościoła św. Jana. Oznaczać to musi znacznie intensywniejsze wczesne użytkowanie terenów na wschód od Ostrowa Tumskiego już w XII, może nawet w XI w. Wydaje się, że najpierw osada, później miasto dopełniały funkcje głównego ośrodka od czasu, gdy na Ostrowie zabrakło miejsca pod dalszą zabudowę. Mogło to nastąpić już w XI stuleciu.
W okresie zaborów, w bezpośrednim sąsiedztwie Śródki przebiegł odcinek obwarowań pruskich ujmujących Poznań. Najistotniejszym elementem był wielki fort Prittwitz, ulokowany na wschód od zabudowań poreformackich, na szczycie nazywanym wzgórzem reformackim. Jego rdzeń otrzymał rzut niepełnego owalu, dominował nad dzielnicą. Dwoma pozostałymi elementami twierdzy wpływającymi bezpośrednio na Śródkę były dwie bramy, wyprowadzające ruch z miasta: Bydgoska, na północ, Warszawska, na wschód. Ta ostatnia otrzymała formę wyraźnie nawiązującą do bram starożytnego Rzymu. Po zniesieniu zakazu wysokiej zabudowy na przełomie XIX i XX w. w krótkim czasie nastąpiła pełna wymiana zabudowy. Proces zabudowywania terenów na to przeznaczonych nie zakończył się do dziś. Wszystkie elementy twierdzy zostały usunięte w okresie międzywojennym lub po wojnie. Po rozbiórce fortu, przebito w jego miejscu ulicę Podwale.
Później, najwcześniej w końcu XII w. nastąpiło wytyczenie obszernego rynku, placu zbliżonego do prostokąta, na którym znalazł się kościół. Podkreślić trzeba wagę tego obiektu urbanistycznego, jako najstarszego zachowanego śladu kształtowania przestrzeni w Poznaniu. Mimo braku murów obronnych, w XIII w. właśnie Śródka pełniła rolę miasta, po lokacji Poznania na lewym brzegu była określana "starym miastem". Kreowanie nowego miasta na zachodnim brzegu Warty, jego intensywny rozwój od początku XV w. spowodował stagnację rozwoju Śródki, która uzyskała status faktycznego przedmieścia. Ważnym wydarzeniem w życiu tego miasteczka - przedmieścia była budowa nowego gotyckiego kościoła parafialnego w XIV lub XV w., kolejnymi o podobnym charakterze wydarzeniami było osadzenie po połowie XVII w. na zboczu wzgórza górującego od wschodu, reformatów oraz drugiego zakonu filipinów przy kościele św. Małgorzaty. Reformaci po kilku dziesiątkach lat utrzymywania zabudowań drewnianych wznieśli w ostatnich dwóch dekadach wieku kościół i klasztor, po kasacie w XIX w. przeznaczony dla zakładu głuchych. Filipini nieduży klasztor wznieśli przy ulicy Filipińskiej dopiero w XVIII w.
W okresie zaborów, w bezpośrednim sąsiedztwie Śródki przebiegł odcinek obwarowań pruskich ujmujących Poznań. Najistotniejszym elementem był wielki fort Prittwitz, ulokowany na wschód od zabudowań poreformackich, na szczycie nazywanym wzgórzem reformackim. Jego rdzeń otrzymał rzut niepełnego owalu, dominował nad dzielnicą. Dwoma pozostałymi elementami twierdzy wpływającymi bezpośrednio na Śródkę były dwie bramy, wyprowadzające ruch z miasta: Bydgoska, na północ, Warszawska, na wschód. Ta ostatnia otrzymała formę wyraźnie nawiązującą do bram starożytnego Rzymu. Po zniesieniu zakazu wysokiej zabudowy na przełomie XIX i XX w. w krótkim czasie nastąpiła pełna wymiana zabudowy. Proces zabudowywania terenów na to przeznaczonych nie zakończył się do dziś. Wszystkie elementy twierdzy zostały usunięte w okresie międzywojennym lub po wojnie. Po rozbiórce fortu, przebito w jego miejscu ulicę Podwale.
Wśród szeregu prac regulacyjnych wykonanych po wojnie na Śródce, Ostrowie Tumskim i Chwaliszewie przeprowadzono jedną z najbardziej dramatycznych decyzji dotyczących rozwiązań przestrzennych w historii miasta. Tereny te zostały przecięte szeroką trasą komunikacyjną o znaczeniu międzydzielnicowym, a częściowo także tranzytowym. Na Śródce unicestwiło to cały południowy obszar dzielnicy, przechodząc przez południowy kraniec Rynku Śródeckiego. Powstał widok na dolinę Warty, eksponujący zdezintegrowaną, niejako obciętą strukturę tej swoistej dzielnicy - miasteczka.