• Jesteś tutaj:
• poznan.pl
• Poznaj Poznań

Widoczna z daleka bazylika katedralna jest miejscem szczególnym. Jako nekropolia pierwszych Piastów stała się pomnikiem początków dziejów państwa polskiego. Jako PRIMA SEDES EPISCOPORUM POLONIAE (pierwsza siedziba biskupów Polski), jak głosi napis nad głównym wejściem, jest świadkiem początków chrześcijaństwa w Polsce.
Wnętrze. Główne wejście do świątyni prowadzi z placu katedralnego, przez współczesne drzwi umieszczone w gotyckim portalu, nad którym widać gotycką rozetę. Gotyckie wnętrze katedry jest nieco mroczne, z gwiaździstym sklepieniem i ostrołukowymi arkadami wydzielającymi nawy boczne. Nawy obiega dwanaście kaplic (głównie barokowych), dwie zakrystie i kruchta. Prezbiterium (z witrażami projektu m.in. Wacława Taranczewskiego) i obejście mają sklepienie żebrowe.
Wyposażenie prezbiterium zostało przywiezione do katedry po II wojnie światowej - m.in. wspaniały późnogotycki (ukończony w 1512 r.) poliptyk z dwiema parami skrzydeł z kościoła parafialnego w Górze Śląskiej, obecnie ołtarz główny świątyni. Barokowa ambona i chrzcielnica pochodzą z poewangelickiego kościoła w Miliczu, stalle, z początku XV w., trafiły do katedry ze Zgorzelca.

Nagrobki biskupie. Zgodnie z tradycją w katedrze chowani byli po śmierci poznańscy kanonicy i biskupi, pochodzący najczęściej ze szlacheckich i możnowładczych rodów wielkopolskich. Miejsce ich pochówku upamiętniały płyty (początkowo kamienne, potem spiżowe) umieszczone w posadzce kościoła. Najstarsza zachowana w katedrze płyta spiżowa powstała we Flandrii dla biskupa Andrzeja z Bnina. Płyty Uriela i Łukasza Górków zostały zamówione w najsławniejszym wówczas w Europie warsztacie norymberskim Vischerów. Cenne płyty zostały wywiezione z katedry przez Niemców w czasie II wojny światowej, odnalazły się długo po wojnie w petersburskim Ermitażu i w 1990 r. wróciły do katedry.
Do cenniejszych nagrobków poznańskich biskupów należy nagrobek zmarłego w 1520 r. Jana Lubrańskiego (kaplica św. Jana Kantego), założyciela Akademii, ufundowany przez jego następcę biskupa Piotra Tomickiego, a wykonany z węgierskiego czerwonego marmuru przez rzeźbiarza z warsztatu Bartłomieja Berecciego, twórcy kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Jest najstarszym w katedrze przykładem renesansowej formy płyty nagrobnej. Elegancki nagrobek z czerwonego marmuru i jasnego piaskowca zmarłego w 1574 r. biskupa Adama Konarskiego (kaplica św. Trójcy), za którego czasów w Poznaniu osiedlili się jezuici, wykonał Hieronim Canavesi (1576 r.). Do równie świetnych przedstawień należy renesansowy nagrobek biskupa Benedykta Izdbieńskiego (w obejściu), wykonany około 1560 r., czy wczesnobarokowy nagrobek Adama Nowodworskiego (zm. w 1634 r.), którego autorstwo przypisuje się Wilhelmowi Richterowi, uczniowi wybitnego gdańskiego rzeźbiarza i architekta Abrahama van den Blocke'a (naprzeciwko Złotej Kaplicy).
Zwyczaj fundowania kaplic, które pełniły funkcje kaplic grobowych, rozpowszechnił się w XV w. Niektóre z nich przeradzały się w rodowe mauzolea. Do najbardziej okazałych należy kaplica Najświętszego Sakramentu - kaplica rodowa możnego rodu Górków.
Złota Kaplica. Olśniewająca przepychem i pełna dostojeństwa, utrzymana w bizantyjskim stylu Złota Kaplica - królewskie mauzoleum - powstała dzięki społecznej inicjatywie w 1 połowie XIX w. Miała w czasach zaborów przypominać o wspaniałej przeszłości Polski. Głównym autorem programu mauzoleum - symbolicznie wyrażonego skrótu dziejów Polski - był hrabia Edward Raczyński. W kaplicy umieszczono sarkofag, w którym złożone zostały szczątki (prawdopodobnie) Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Potężne posągi Mieszka I wyobrażonego jako kapłana i Chrobrego - jako rycerza, wykonane przez Christiana Daniela Raucha, miały symbolizować naturę władzy. Malowidła na ścianach akcentują dwa ważne momenty z początków państwa polskiego: przyjęcie chrztu oraz zjazd gnieźnieński. Na sklepieniu wewnętrznej kopuły, lśniącym od złota, przedstawiono Pantokratora, a w ołtarzu umieszczono mozaikowy obraz Matki Boskiej.
Katedra jako królewska nekropolia. Zgodnie z tradycją w poznańskim kościele pochowani zostali Mieszko I i Bolesław Chrobry. Podczas wykopalisk archeologicznych w XX w. odkryto pozostałości dwóch grobowców, jak przyjęto - właśnie pierwszych Piastów (można je oglądać w podziemiach katedry). Jednak zdania na temat tego, czy rzeczywiście Chrobry i jego ojciec spoczywają w poznańskiej katedrze, są podzielone.
Nie budzi wątpliwości pochówek w katedrze Przemysła II, zamordowanego w 1296 r. W 1995 r. w kaplicy św. Stanisława Biskupa i Męczennika (wydzielonej z kaplicy Królewskiej, w której do XIV w. znajdował się nagrobek króla) poświęcono monumentalne brązowe epitafium upamiętniające Przemysła II, Rychezę oraz Przemysła I.
Pośrodku nawy głównej znajduje się dziś napis przypominający, że poznańska katedra jest miejscem wiecznego spoczynku królów i książąt z dynastii Piastów.

Historia katedry. Pierwsza, przedromańska katedra była kamienną świątynią trójnawową (zob.: Historia grodu). Zaczęto ją wznosić w 2 połowie X w. na miejscu wcześniejszych prowizorycznych baptysteriów, których relikty można zobaczyć w krypcie (wejście z wieży północnej). Podczas najazdu księcia czeskiego Brzetysława w 1038 r. została zniszczona i zapewne kilka lat później przebudowana. Pozostawiono układ trójnawowy, rozbudowując część zachodnią. W 1 połowie XII w. rozebrano część zachodnią świątyni, gdzie wzniesiono nowocześniejszą fasadę dwuwieżową. Z katedry romańskiej zachowały się do dziś widoczne fragmenty murów, wkomponowane w fasadę katedry.
W 1243 r. rozpoczęto przebudowę części wschodniej, wznosząc gotyckie prezbiterium. Generalną przebudowę korpusu nawowego rozpoczęto w 1356 r., zastępując go strzelistym gotyckim. Prawdopodobnie z powodu katastrofy budowlanej jeszcze pod koniec XIV w. zmianom konstrukcyjnym poddano także wschodnią część świątyni - powstało obejście z wieńcem kaplic.
Przebudowę gotyckiej katedry rozpoczęto po pożarze, w 1622 r. W 1725 r. gwałtowna wichura uszkodziła hełmy wież i zachodni szczyt. Po odbudowie nadano im barokową formę. Przekształcenia świątyni trwały prawie 100 lat. W tym czasie wymienione zostało - w większości jeszcze gotyckie - wyposażenie katedry. Po pożarze w 1772 r. wnętrzu nadano późnobarokowe formy, które zachowały się do II wojny światowej. Przebudowy fasady dokonano według klasycystycznych projektów, uzupełnionych potem m.in. o nowe hełmy wież.
W prawie niezmienionym stanie katedra dotrwała do 1939 r. Największych zniszczeń doznała w 1945 r. Przed podjęciem odbudowy przeprowadzono gruntowne prace archeologiczne. Ostatecznie zdecydowano katedrze nadać gotycki kształt, zaś kaplice pozostawić w formie, w jakiej dotrwały do 1945 r., czyli najczęściej barokowej. Główne prace zakończono w 1956 r.