Poznan.pl, oficjalna strona Miasta Poznania

1. Zasady ogólne

Przed szczegółowym zaplanowaniem prac i uzyskaniem wymaganych zgód (w tym pozwolenia konserwatorskiego dla obiektów objętych ochroną, pozwolenia na budowę, zgłoszenia prowadzenia prac i zezwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska - RDOŚ - na odstępstwa od zakazów dotyczących zwierząt chronionych), a często także przed złożeniem wniosku czy podpisaniem umowy na uzyskanie finansowego wsparcia na prace remontowe, termomodernizacyjne z funduszy celowych konieczne jest wykonanie ekspertyz  (opinii) zawierających przede wszystkim opis walorów przyrodniczych, na które mogą mieć negatywny wpływ planowane prace, oraz proponowanych działań zapobiegających, łagodzących i kompensujących ewentualne straty. W przypadku stwierdzenia w ekspertyzie występowania gatunków chronionych i/lub ich siedlisk w obrębie planowanych prac zachodzi konieczność zwrócenia się do RDOŚ z wnioskiem o wydanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową. 

1.1. Rodzaje ekspertyz

W przypadku prac budowlanych ekspertyzy przyrodnicze powinny obejmować przede wszystkim:

1. ptaki (ekspertyza ornitologiczna),
2. nietoperze (ekspertyza chiropterologiczna).

Są to grupy zwierząt najczęściej mające gniazda i inne siedliska na oraz w budynkach na terenie Poznania. W przypadku stwierdzenia występowania innych ssaków (np. kun) informację należy podać w ekspertyzie przy inwentaryzacji, na potrzeby której stwierdzono ich obecność, lub w ekspertyzie chiropterologiczej.
Ekspertyzy mogą być sporządzane łącznie w jednym dokumencie lub osobno.

1.2. Terminy, sposób wykonania i zakres ekspertyz

Inwentaryzacja powinna być przeprowadzona w terminach, w których możliwe jest stwierdzenie lub wykluczenie występowania ptaków i nietoperzy, tj. w sezonie lęgowym ptaków oraz w okresie rozrodczym i w okresie rojenia nietoperzy (a w przypadku kryjówek umożliwiających ich dokładną kontrolę - także podczas zimowania nietoperzy). Wyniki inwentaryzacji winny zawierać wykaz wszystkich siedlisk ptaków i nietoperzy w budynku (poprzez wskazanie każdego z tych miejsc na zdjęciu lub rysunku elewacji budynku).
Ekspertyzy przedstawiają:

1. szczegółowy wykaz stwierdzonych gatunków i liczebności ptaków i nietoperzy zasiedlających budynek, uwzględniający liczbę par (w przypadku ptaków) lub osobników, oraz sposób wykorzystywania obiektu (na rozród, jako miejsce godowania, miejsce zimowania),
2. analizę wpływu planowanych prac budowlanych na stwierdzone gatunki ptaków i nietoperzy wraz z podaniem liczby siedlisk, które mogą ulec zniszczeniu, 
3. rozwiązania, w tym działania kompensacyjne.

Ekspertyzy (opinie specjalistyczne) powinny być sporządzone na podstawie wcześniejszych, szczegółowych badań terenowych budynku lub jego części wykonanych przez odpowiedniego specjalistę (wymienione w pkt 3.1.3) metodami dostosowanymi do przedmiotu ekspertyzy oraz rodzaju, skali i terminu planowanych prac, np. remontowych, adaptacyjnych lub termomodernizacyjnych.

Każda ekspertyza, aby mogła stanowić wystarczającą podstawę merytoryczną do oceny przez organ (RDOŚ w Poznaniu) stanu faktycznego i podjęcia decyzji lub postanowienia, powinna zawierać co najmniej następujące elementy:

1. informacje o autorze ekspertyz i badań terenowych, wskazujące na jego przygotowanie merytoryczne w danej dziedzinie oraz doświadczenie w sporządzaniu podobnych opinii; w szczególności zaleca się spełnienie trzech warunków obowiązujących autora ekspertyzy, wymienionych w pkt 3.1.3;
2. szczegółowe informacje o metodyce zastosowanych badań terenowych, w tym o:
a) datach i godzinach wszystkich kontroli,
b) zastosowanych metodach obserwacji i wykorzystywanym sprzęcie,
c) warunkach pogodowych panujących podczas badań (poprzez podanie informacji o sile wiatru, zachmurzeniu, opadzie, temperaturze i widoczności),
d) brakach w metodyce badań, tj. wyjaśnienie, w jaki sposób zastosowane terminy i metody badań wpływają na pewność wyników i stopień rozpoznania walorów przyrodniczych oraz zagrożeń dla tych zwierząt ze strony prac budowlanych, z uwzględnieniem terminów i rodzaju planowanych prac remontowych, adaptacyjnych lub termomodernizacyjnych;

3. pełne zestawienie otrzymanych wyników, w tym dokumentację fotograficzną stwierdzonych siedlisk i/lub akustyczną, jeśli wykonywano, a także zdjęcia lub szkice budynku z zaznaczonymi potwierdzonymi i/lub możliwymi siedliskami ptaków lub nietoperzy;
4) zestawienie zidentyfikowanych zagrożeń spowodowanych przez planowane prace, z uwzględnieniem gatunków i siedlisk, na które zagrożenia te oddziałują;
5) proponowane działania zapobiegające szkodom przyrodniczym (w tym zabijaniu osobników, utrudnianiu rozrodu oraz niszczeniu siedlisk), minimalizujące te szkody oraz kompensujące straty niemożliwe do uniknięcia, z uwzględnieniem:
a) terminów ich wykonania,
b) metod,
c) materiałów,
d) lokalizacji,
e) środków zapewniających długotrwałość zastosowanych rozwiązań  (np. częstotliwości wymiany lub konserwacji wprowadzonych urządzeń);
6. wskazanie czynności, które wymagają uzyskania zezwoleń organu ochrony przyrody; przygotowanie projektu wniosku na odstępstwa od zakazów do stosownego organu  (Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska - GDOŚ - lub Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu - RDOŚ);
7. zalecenie monitorowania skuteczności zastosowanych środków kompensacji przez okres 3 lat (przez zarządcę/właściciela obiektu), z podaniem metod i częstotliwości badań monitoringowych oraz ewentualnie działań korygujących środki zaradcze, jeśli wyniki monitoringu wykażą ich potrzebę.

W przypadku konieczności przeprowadzenia ponownych prac budowlanych, np. termomodernizacji obiektu, czyszczenia elewacji, przed rozpoczęciem prac remontowych należy wykonać nową ekspertyzę. Proponowane rozwiązania (np. termin unieczynniania siedlisk, kolejność wykonywania prac, sposoby kompensacji) mogą być wariantowe (np. zależnie od terminu prac lub wyników dodatkowych kontroli przed rozpoczęciem prac albo w ich trakcie). W przypadku braku pewności co do występowania gatunków w oraz na obiekcie należy stosować zasadę przezorności. Zasada zobowiązuje, aby każdy, kto planuje, wyraża zgodę lub podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest w pełni rozpoznane (ze względu na niedostatki w wiedzy, deficyt informacji, braki w metodyce badań, brak pełnych danych statystycznych, niemożność wykonania analiz lub symulacji, rozbieżność stanowisk, zwłaszcza ekspertów), kierował się przezornością i podjął wszelkie możliwe środki zapobiegawcze, w celu wykluczenia lub zmniejszenia negatywnego oddziaływania na gatunki chronione i ich siedliska. Stosując zasadę przezorności, wątpliwości dotyczące tego, czy dane negatywne oddziaływanie należy uznać za znaczące czy nieznaczące, należy rozstrzygnąć na korzyść środowiska, przyjmując, że będzie ono znaczące. Zasada wymaga, aby wszelkie prawdopodobieństwo wystąpienia negatywnych skutków traktować tak jak pewność ich wystąpienia. 
Szczegółowe zalecenia dotyczące wykonywania badań na potrzeby ekspertyz ornitologicznych i chiropterologicznych zawierają punkty 3.2 i 3.3.

1.3. Zlecający i wykonawca

Podmiotem zlecającym wykonanie ekspertyz, a więc także odpowiedzialnym za ich terminowe i właściwe wykonanie, jest właściciel lub zarządca obiektu zlecający lub wykonujący remont albo termomodernizację. 

Ekspertyzy powinny być wykonane przez osoby fizyczne lub prawne dysponujące odpowiednią wiedzą specjalistyczną oraz doświadczeniem. Ze względu na prywatny charakter tych ekspertyz za właściwy wybór ich wykonawców odpowiada zlecający.
Zaleca się, by autorzy ekspertyz dysponowali łącznie co najmniej następującymi kompetencjami:

• wykształcenie przyrodnicze (biologia, leśnictwo, ochrona środowiska na kierunku przyrodniczym, zootechnika) przynajmniej na poziomie licencjackim lub inżynierskim,
• dysponowanie specjalistyczną wiedzą z dziedziny, której dotyczy dana ekspertyza  (odpowiednio - ornitologii lub chiropterologii), potwierdzoną przez temat pracy magisterskiej lub (współ)autorstwo publikacji naukowych z danej dziedziny,
• doświadczenie w wykonywaniu tego typu opracowań eksperckich, potwierdzone przynajmniej (współ)autorstwem trzech takich ekspertyz (nieodrzuconych ze względów merytorycznych, wyszczególnionych w oświadczeniu z podaniem danych kontaktowych).

W przypadku ekspertyz wykonywanych przez zespół autorów zaleca się, by co najmniej jeden z nich spełniał wszystkie warunki.
Osoby prawne wykonujące ekspertyzy powinny dysponować ekspertami, którzy spełniają powyższe warunki i będą (współ)autorami tych ekspertyz.

2. Badania ornitologiczne

Ekspertyzę należy wykonać w sezonie lęgowym poprzedzającym planowaną inwestycję, w odpowiednich dla gatunków lub grup gatunków miesiącach. Ekspertyza przyrodnicza uszczegóławia terminy i technologie przeprowadzenia prac remontowych bez szkód lub z minimalnymi szkodami dla ptaków wraz z odpowiednimi działaniami zapobiegającymi, łagodzącymi i kompensującymi skutki prowadzenia tych prac.
W przypadku występowania gniazd i/lub siedlisk zwierząt na budynku istnieje konieczność  zwrócenia się do RDOŚ z wnioskiem o wydanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową.
Po uzyskaniu zezwolenia RDOŚ należy w dostosowanym do wymagań zwierząt terminie uniemożliwić dostęp ptaków i nietoperzy do szczelin stwierdzonych na budynku, zwłaszcza do tych wskazanych w ekspertyzie przyrodniczej.
W ekspertyzie powinny być zawarte - w uzgodnieniu z właścicielem obiektu, administratorem i wykonawcą prac - szczegółowe zalecenia dotyczące prowadzenia prac.
Przed rozpoczęciem prac budowlanych należy przeprowadzić ponowną kontrolę obiektu, która pozwoli na sprawdzenie poprawności wykonania ewentualnych zabezpieczeń oraz wykryje ptaki, zajmujące miejsca dotąd nieujęte w ekspertyzie (od tego zalecenia można odstąpić, jeśli zabezpieczenia dokonywane są wraz z rozpoczynaniem prac budowlanych).

Przed rozpoczęciem, w trakcie lub pod koniec prac budowlanych należy wykonać kompensację przyrodniczą wynikającą z ekspertyzy i/lub decyzji RDOŚ wraz ze sprawozdaniem przedkładanym RDOŚ.

2.1. Terminy badań

Prawidłowo wykonana ekspertyza zestawia wyniki oględzin obiektu (zaleca się przynajmniej dwukrotne oględziny, pod kątem obserwacji rodzajów aktywności zwierząt; w razie potrzeby połączone z bezpośrednią kontrolą szczelin w elewacjach) oraz - jeśli zachodzi konieczność - dodatkowo rozmów z mieszkańcami. Terminem na przeprowadzenie obserwacji i sporządzenie ekspertyzy ornitologicznej jest okres lęgowy ptaków (uzależniony od biologii poszczególnych gatunków), najlepiej w miesiącach marzec - czerwiec, a w przypadku jerzyków, jaskółek: maj - lipiec.

Kontrole powinny być przeprowadzone co najmniej 2 razy, tj. w marcu - kwietniu oraz w maju - czerwcu (po przylocie jerzyków i innych ptaków owadożernych). Częstsze kontrole zwiększają prawdopodobieństwo stwierdzenia siedliska chronionego gatunku, zwłaszcza w przypadku elewacji trudnych do obserwacji. Gdy brakuje innej możliwości, najważniejszym okresem wykonania obserwacji ornitologicznych w ciągu roku jest okres od połowy maja do końca czerwca (możliwe jest wtedy na ogół wykrycie nie tylko wróbli i kawek lub innych drobnych ptaków śpiewających - sikor, kopciuszków, pleszek - ale także jerzyków, które przebywają w Poznaniu od początku maja do początku sierpnia).

Każdą ze ścian budynku należy obserwować oddzielnie przez czas wystarczający do szczegółowych oględzin całej elewacji. Standardowo trwa to co najmniej jedną godzinę, niemniej okres powinien zależeć od sytuacji na danej części elewacji. Należy obserwować za pomocą lornetki oraz - w razie potrzeby - lunety.
Badania należy prowadzić w ciągu dnia. Zaleca się przeprowadzenie wizji porannych  (od godziny przed świtem do około godziny 10) w celu obserwacji ptaków wróblowatych. Nie zaleca się pory popołudniowej, zwłaszcza gdy temperatura jest wysoka. Aby dokładnie stwierdzić występowanie siedlisk jerzyków w budynku, obserwacje ptaków należy wykonać od godziny przed zachodem słońca do ok. 40 minut po jego zachodzie lub około jednej do dwóch godzin po wschodzie słońca. Przeprowadzenie kontroli zarówno wieczornej, jak i porannej jest istotne ze względu na trudność w precyzyjnym określeniu liczby i lokalizacji siedlisk jerzyków. Ponadto pozwoli to wykryć nie tylko gatunki aktywne rano (sikor, pleszek), ale także osobniki najaktywniejsze przy swych schronieniach wieczorem.

W przypadku zaobserwowania jerzyków wokół budynku w godzinach wieczornych powinno się każdej ze ścian budynku poświęcić osobny wieczór dla stwierdzenia występowania wszystkich siedlisk, gdyż może się zdarzyć, że jerzyk jedynie raz wejdzie do swojego siedliska (brak takiej obserwacji grozi niestwierdzeniem występowania siedliska). 

Nie należy prowadzić powyższych działań przy silnym wietrze, deszczu czy w dużym upale, ponieważ ptaki wykazują wówczas zmniejszoną aktywność. Okres na wykonanie inwentaryzacji winien uwzględniać możliwość faktycznej obserwacji ptaków.

2.2. Zakres i metodyka badań

Zakres ekspertyzy ornitologicznej obejmuje:

1. przeprowadzenie szczegółowej kontroli przedmiotowego obiektu w celu stwierdzenia wszystkich gniazd i siedlisk chronionych gatunków ptaków, w tym siedlisk rozrodu, odpoczynku dla ptaków oraz stwierdzenie miejsc zajętych przez te zwierzęta, określenie gatunku i ich liczebności, 
2. sporządzenie pisemnej ekspertyzy ornitologicznej wraz z dokumentacją fotograficzną i zobrazowaniem na widokach elewacji miejsc, gdzie występują gniazda i siedliska wszystkich chronionych gatunków ptaków, 
3. sporządzenie wykazu środków zapobiegających zniszczeniu siedlisk i zabijaniu gatunków chronionych, sposobów łagodzących i kompensujących skutki prowadzenia tych prac, oraz kompensacji za usuwane gniazda i siedliska, a także miejsc i sposobów jej wykonania na podkładzie rzutów budynku lub widoków elewacji,
4. w przypadku zaistnienia konieczności zniszczenia siedlisk lub gniazd ptaków przygotowanie wniosku do RDOŚ w Poznaniu o odstępstwo od zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków chronionych wraz z zakresem i miejscem kompensacji w celu wysłania do RDOŚ przez Inwestora,
5. przedstawieniu metod i terminów prowadzenia prac polegających na niszczeniu siedlisk,
6. sporządzenie zalecanego harmonogramu przeprowadzenia prac budowlanych w zakresie oddziałującym na chronioną awifaunę. 

Metodyka prac inwentaryzacyjnych musi zawierać przynajmniej:

1. wskazanie dat i godzin prowadzenia obserwacji (od i do), warunki pogodowe (siła wiatru, opad, temperatura powietrza);
2. podanie metody i miejsca obserwacji (z poziomu gruntu, podnośnika, rusztowania itp.);
3. podanie sprzętu użytego do inwentaryzacji (lornetka, luneta, endoskop itp.);
4. wskazanie czynności podejmowanych podczas inwentaryzacji.

Propozycja kompensacji przyrodniczej zawiera rodzaje i liczbę budek lęgowych dla ptaków, sposoby i miejsca ich montażu.

2.3. Szczegółowe zalecenia wynikające z ekspertyzy

Wskazania specjalistów przedstawione w ekspertyzach dotyczące zapobiegania niszczeniu siedlisk gatunków chronionych, minimalizacji i kompensacji należy uwzględniać w innych branżowych dokumentach, w tym w projekcie budowlanym, kosztorysie.
Nigdy nie należy zakładać, że na danym budynku nie ma gniazda lub siedliska ptaków albo nietoperzy, gdyż w większości przypadków budynki są siedliskami chronionych gatunków  (Zyskoski, Zielińska 2018) i prawdopodobieństwo to rośnie wraz z wiekiem budynku i liczbą szczelin w elewacji. Należy zlecić sprawdzenie obiektu i postępować zgodnie z zasadą przezorności.
W przypadku stwierdzenia występowania siedlisk i gniazd na oraz w budynku należy zwrócić się do RDOŚ w Poznaniu z wnioskiem o wydanie zezwolenia na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków dziko występujących objętych ochroną gatunkową wraz z wykonaną ekspertyzą.
Na terenie objętym ochroną konserwatorską wymagane jest uzyskanie pozwolenia na prowadzenie prac przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków, np. na umieszczenie budek na elewacji, co również powinno każdrorazowo wynikać z projektu budowlanego.

3. Badania chiropterologiczne

W różnych okresach roku poszczególne gatunki nietoperzy mogą zasiedlać rozmaite elementy budynków i wykorzystywać je do odmiennych celów. Budynki mogą zatem stanowić miejsce dla kolonii rozrodczych nietoperzy, a także być wykorzystywane w okresie rojenia, migracji i hibernacji. Wpływa to m.in. na rodzaj i wagę zagrożeń dla tej grupy zwierząt powodowanych przez prace remontowe, adaptacyjne lub termomodernizacyjne wykonywane w różnych porach roku. Z tego względu terminy i zakres badań powinny uwzględniać termin planowanych prac. Inwentaryzacja chiropterologiczna w miejscu rozrodu polega na bezpośredniej kontroli wszystkich miejsc w budynku, które mogą stanowić realne kryjówki nietoperzy, tj. stropodachy, szczeliny pomiędzy prefabrykowanymi elementami elewacji w budynkach z wielkiej płyty, a także nieużytkowane strychy, poddasza oraz wolne przestrzenie pomiędzy drewnianymi elewacjami w budynkach jednorodzinnych i gospodarczych. Inwentaryzacje prowadzone również w okresie rojenia i ewentualnie hibernacji powinny służyć sprawdzeniu, czy obiekt jest wykorzystywany jako miejsce bytowania nietoperzy (przez jakie gatunki i w jakiej liczebności). Powinny wskazać możliwe miejsca, które mogłyby być zajęte przez nietoperze przed rozpoczęciem prac remontowych, a także zminimalizować ryzyko pokrywania się terminów zasiedlenia budynku przez zwierzęta z pracami budowlanymi i zapewnić nietoperzom zastępcze schronienia (np. budki) w ramach rekompensaty tych zniszczonych podczas prac.

3.1. Terminy badań

Obserwacje dotyczące nietoperzy obejmują trzy okresy aktywności:

1. czas rozrodu (od czerwca do połowy lipca; wskazane jest prowadzenie kilkukrotnych obserwacji (porannych i wieczornych);
2. okres jesiennego rojenia, tj. rozpraszania kolonii, migracji i godów (od sierpnia do listopada - różne gatunki i w różnych latach w odmiennych okresach, stąd wskazane prowadzenie kilkukrotnych obserwacji);
3. zimowa hibernacja (od listopada do początku marca - dokładne daty uzależnione od warunków pogodowych w danym sezonie, zwykle badania kryjówek i schronień zimowych najlepiej prowadzić w styczniu lub lutym).

Zasadne jest, aby badania związane z obserwacją aktywności nietoperzy wykonywać przy bezdeszczowej pogodzie, gdy temperatura powietrza jest nie mniejsza niż 9°C  (a w październiku i listopadzie 6°C), a prędkość wiatru nie przekracza 6 m/s. Podstawowym czasem obserwacji aktywności nietoperzy przy budynku jest pół godziny przed zachodem słońca i pierwsza godzina po nim, czyli okres, w którym nietoperze opuszczają kryjówki. W zależności od obserwowanych gatunków i terminu badań mogą być także stosowane terminy dodatkowe, jak druga i trzecia godzina po zachodzie (zachowania
godowe) czy godzina przed wschodem słońca (poranne rojenia). Dobór godzin i czasu badań powinien być dokonany przez eksperta z uwzględnieniem cech budynku, terminu badań i spodziewanych gatunków (np. na podstawie innych obserwacji). Wybór ten powinien zostać uzasadniony przez specjalistę w ekspertyzie.

Ponieważ nietoperze mogą znajdować się w budynkach przez cały rok, a także ustawicznie mogą zmieniać schronienia, w przypadku potwierdzenia występowania przewidywanych schronień bezwarunkowo dodatkowa szczegółowa kontrola powinna bezpośrednio  poprzedzać lub towarzyszyć ich wyprzedzającemu zabezpieczaniu albo pracom remontowym, jeśli byłyby prowadzone bez uprzedniego zabezpieczania tych schronień.

3.2. Zakres i metodyka badań

Inwentaryzacja chiropterologiczna w budynku składa się z trzech zasadniczych rodzajów badań:
1) nasłuchy i obserwacje aktywności nietoperzy z zastosowaniem specjalistycznego sprzętu;
2) poszukiwania schronień nietoperzy, ich kontrola oraz poszukiwania śladów bytności nietoperzy (odchodów, martwych zwierząt);
3) wywiad z mieszkańcami lub użytkownikami danego budynku i budynków sąsiednich.

Do nasłuchów i obserwacji nietoperzy używa się profesjonalnego sprzętu badawczego, w tym detektorów ultradźwiękowych (najlepiej typu full spectrum, ewentualnie time expansion lub frequency division - z możliwością rejestracji nagrań, pomocniczo można wykorzystywać także detektor heterodynowy), noktowizorów lub kamer termowizyjnych. Nagrania powinny być analizowane komputerowo przez specjalistę w celu rozpoznania gatunków lub ich grup. Użyty sprzęt winien być dostosowany do przyjętej metody badań.
Do poszukiwania i przeszukiwania możliwych schronień nietoperzy przydatne są lornetki, lunety, endoskopy techniczne o ramionach elastycznym i półsztywnym (z oświetleniem), latarki, lusterka techniczne, sprzęt alpinistyczny, drabiny składane, podnośniki koszowe - zależnie od rodzaju i wielkości budynku oraz rodzaju tych schronień.
Wybierając wykonawcę badań, należy upewnić się, czy dysponuje on odpowiednim sprzętem. Analiza adekwatności użytego sprzętu także stanowi element oceny ekspertyzy przez organ wydający na jej podstawie decyzję lub postanowienie.

Dokumentację fotograficzną wykonuje się obecnie niemal wyłącznie metodą cyfrową. Rodzaj aparatu do zdjęć o charakterze dokumentacyjnych nie ma większego znaczenia. Pomocna może być farba w aerozolu (np. fluorescencyjna) do oznaczania znalezionych schronień. 

W przypadku problemów z dostępem do realnych schronień w trakcie inwentaryzacji wykorzystywane są metody bioakustyczne, polegające na rejestracji sygnałów echolokacyjnych emitowanych przez nietoperze podczas opuszczania kryjówek. Dokumentacja dźwiękowa stanowi integralną część zleconej ekspertyzy.
Chiropterolog na podstawie najlepszej aktualnej wiedzy dobiera metody szczegółowe, określa terminy, czas trwania, liczbę zaangażowanych osób i sprzęt do rodzaju budynku i okresu aktywności nietoperzy powinien i uzasadnia w ekspertyzie. Opis dostępnych i zalecanych metod można znaleźć w literaturze specjalistycznej (np. Wylegała i in. 2009, Zyskowski  i Zielińska 2018).

3.3. Szczegółowe zalecenia dotyczące ekspertyzy

W szczególnych przypadkach (zwłaszcza w niewielkich budynkach) badania mogą być przeprowadzone w innym czasie niż optymalny lub z pominięciem jednego z tych okresów. W związku z tym, że zwykle jednak nie ma wówczas możliwości identyfikacji rzeczywistego wykorzystywania budynku przez nietoperze przy szacowaniu potencjalnej straty i planowaniu działań zapobiegawczych, podstawowych, uzupełniających i kompensacyjnych środków zaradczych, należy przyjmować maksymalne zasiedlenie przez nietoperze, jakie jest możliwe w tego typu budynku przy stwierdzonej liczbie i rodzaju realnych schronień w pominiętym okresie.

Dokumentowanie nagrań zestawia dołączony do ekspertyzy nośnik informacji (np. płyta CD). W przypadku stosowania podczas badań metod wykorzystujących czynności zakazane w odniesieniu do nietoperzy na podstawie rozporządzenia w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (np. odłowy, fotografowanie w schronieniach) w ekspertyzie należy podać numer zezwolenia, na którego podstawie wykonywano te czynności. Na czynności chwytania i przetrzymywania nietoperzy aż do chwili ich wypuszczenia trzeba posiadać odrębne 
zezwolenie GDOŚ.